Αμβούργο: Πολύτιμο εύρημα για την παιδική ηλικία του Ιησού

«Νέα ανακάλυψη ρίχνει φως στην παιδική ηλικία του Ιησού». «Μυστική Βίβλος αλλάζει τα πάντα». «Θραύσμα αιγυπτιακού παπύρου τινάζει στον αέρα όλα όσα ξέραμε για τη Βίβλο». Αυτά ήταν μερικά μόνο από τα πρωτοσέλιδα που εξυμνούσαν τις πρόσφατες επιστημονικές ανακοινώσεις για την ανακάλυψη ενός θραύσματος παπύρου 1.600 ετών με αφηγήματα από την παιδική ηλικία του Ιησού σε βιβλιοθήκη του Αμβούργου.

Την ανακάλυψη πιστώνονται ο Γερμανός θεολόγος Λάγιος Μπέρκες και ο Βέλγος αρχαιολόγος Γκαμπριέλ Νόκι Μασέντο, που, όπως υποστηρίζουν, έχουν εκπλαγεί και οι ίδιοι από τις αντιδράσεις. Μιλώντας στην DW ο Λάγιος Μπέρκες επισημαίνει πόσο πολύτιμο είναι το εύρημα, παράλληλα όμως «προσγειώνει» ορισμένες από τις υπερβολικές προσδοκίες που τροφοδότησαν οι επιστημονικές ανακοινώσεις.

«Δεν πρόκειται ούτε για νέο αφήγημα ούτε για αληθινή ιστορία που αφορά το πρόσωπο του Ιησού, και ασφαλώς δεν αλλάζει όσα γνωρίζουμε γι αυτόν» λέει ο Γερμανός λέκτορας Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο Χούμπολντ του Βερολίνου. «Αν και εμείς ούτως ή άλλως δεν είχαμε ισχυριστεί κάτι τέτοιο, προκλήθηκαν παρεξηγήσεις και επιθετικές αντιδράσεις…».

Σε κάθε περίπτωση όμως, ο συγκεκριμένος πάπυρος θεωρείται εντυπωσιακή ανακάλυψη. Πρόκειται για το παλαιότερο γνωστό χειρόγραφο από το αποκαλούμενο (Νηπιακό) Ευαγγέλιο του Θωμά, κείμενο που είχε απορριφθεί από την Εκκλησία και δεν είχε συμπεριληφθεί ποτέ στην Καινή Διαθήκη. Σήμερα χαρακτηρίζεται ως ένα από τα «Απόκρυφα Ευαγγέλια», που δεν περιλαμβάνονται στον Κανόνα της Αγίας Γραφής.

Ένα «παιδικό θαύμα» του Ιησού

Σε ένα εδάφιο το συγκεκριμένο χειρόγραφο αναφέρει πώς ο Χριστός είχε πραγματοποιήσει ένα θαύμα σε ηλικία μόλις πέντε ετών. Πρόκειται για την ιστορία της «ζωογόνησης των σπουργιτιών»: Ο Ιησούς κάθεται δίπλα στο ποτάμι και παίζει με κομμάτια πηλού, τα οποία πλάθει, για να τους δώσει το σχήμα σπουργιτιών. Όμως ο Ιωσήφ τον επιπλήττει, διότι όλα αυτά γίνονται το Σάββατο, παραδοσιακή ημέρα αργίας και πλήρους κατάπαυσης των εργασιών. Τότε ο Ιησούς χτυπάει παλαμάκια και ξαφνικά μετατρέπει τα πήλινα αντικείμενα σε ζωντανά πτηνά, που πετούν μακριά.

Το Ευαγγέλιο του Θωμά χρονολογείται από τον 2ο αιώνα μ.Χ. και είναι γνωστό στους θεολόγους ανά τον κόσμο. Ο επίσκοπος Ειρηναίος του Λουγδούνου (της σημερινής Λυών) το είχε χαρακτηρίσει «μη αυθεντικό» και «αιρετικό». Τα αφηγήματά του μάλλον ξενίζουν όσους γνωρίζουν ότι ο Ιησούς διακρινόταν για την αγάπη του και τις ευγενείς πράξεις του, ακόμη και ως νήπιο. Διότι στο συγκεκριμένο Ευαγγέλιο ο μικρός Ιησούς εμφανίζεται να εκφράζει αισθήματα θυμού και εκδίκησης, να υβρίζει ή να εξοργίζει συνομήλικούς του όταν τον ενοχλούν, ακόμη και να σκοτώνει έναν δάσκαλό του.

Τι κομίζει το νέο εύρημα

Η Καινή Διαθήκη αναφέρει ελάχιστα για την παιδική ηλικία του Χριστού. Πρόκειται για ένα κενό που κατά κάποιον τρόπο αναπληρώνει το Ευαγγέλιο του Θωμά, ίσως γι’ αυτό ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές στον Μεσαίωνα. Κατά καιρούς έχουν εμφανιστεί διάφορες μεταφράσεις ή διασκευές του κειμένου σε πολλές γλώσσες, για παράδειγμα στα λατινικά ή τα αραβικά. Αλλά όπως επισημαίνει ο Λάγιος Μπέρκες «τα ελληνικά θεωρούνται η πρωτότυπη γλώσσα. Μέχρι πρότινος η αρχαιότερη εκδοχή του κειμένου ήταν από τον 11ο αιώνα».

Όμως το θραύσμα του χειρόγραφου που εντόπισαν οι Μπέρκες και Μασέντο χρονολογείται από τον 4ο ή 5ο αιώνα. Αυτή η ανακάλυψη μπορεί να μας οδηγήσει σε μία «νέα αντίληψη» για τη γλώσσα της εποχής, καθώς, όπως επισημαίνει ο Μπέρκες στην DW, «το επίπεδο χρήσης και η υφολογική αξία του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου ήταν πολύ ανώτερα από ό,τι εκτιμούσαμε προηγουμένως».

Η δήθεν «σύζυγος του Ιησού»

Μέχρι τη σημερινή εποχή, η προσπάθεια να γίνει πιο κατανοητή η ζωή του Ιησού, πέρα από όσα αναγράφονται στα κανονιστικά κείμενα, αποτελεί ένα σαγηνευτικό πεδίο έρευνας, αλλά δεν οδηγεί πάντοτε σε ορθά συμπεράσματα. Για παράδειγμα το 2012 η Κάρεν Κινγκ, καθηγήτρια Θεολογίας στο Χάρβαρντ, είχε παρουσιάσει στη Νέα Υόρκη ένα θραύσμα παπύρου που αναφερόταν στη «σύζυγο» του Ιησού.

Δεν λείπουν οι θεολόγοι που εικάζουν ότι ο Χριστός είχε νυμφευθεί τη Μαρία Μαγδαληνή (ένα από τα πιο πιστά πρόσωπα που ακολουθούσαν τη διδασκαλία του, σύμφωνα με τα κανονιστικά κείμενα). Δεν είναι όμως αυτή η κρατούσα άποψη, έστω και αν είχε συμβάλει στη διάδοσή της ο Αμερικανός συγγραφέας Νταν Μπράουν με το παγκόσμιο μπεστ-σέλερ «Κώδικας Ντα Βίντσι» που κυκλοφόρησε το 2003. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει καμία απόδειξη που να τεκμηριώνει ιστορικά αυτόν τον ισχυρισμό.

Λίγα χρόνια αργότερα ο δημοσιογράφος Αριέλ Σαμπάρ, με έρευνά του που αρχικά δημοσιεύθηκε στο περιοδικό The Atlantic και στη συνέχεια κυκλοφόρησε σε βιβλίο, αποδόμησε τις θεωρίες περί αυθεντικότητας του παπύρου που είχε εμφανιστεί το 2012. Εικάζεται ότι πρωτεργάτης στην προσπάθεια να εμφανιστεί ως γνήσιος ο πάπυρος ήταν ο Γερμανός Βάλτερ Φριτς, ο οποίος είχε εγκαταλείψει σπουδές Αρχαιολογίας στο Βερολίνο για να μετοικήσει στη Φλόριντα των ΗΠΑ και να εμπλακεί σε ποικίλες δραστηριότητες, από το εμπόριο ανταλλακτικών αυτοκινήτων μέχρι την αγορά τέχνης και την πορνογραφία στο Ίντερνετ. Όπως επισημαίνει ο Λάγιος Μπέρκες «ήταν καλά μελετημένη η πλαστογράφηση, αλλά πολλοί ειδικοί είχαν επισημάνει από την αρχή ότι κάτι δεν πάει καλά…».

Πώς έγινε η ανακάλυψη στο Αμβούργο

Με όλα αυτά τα δεδομένα, πώς είναι σίγουροι οι Μπέρκες και Μασέντο ότι το δικό τους εύρημα είναι αυθεντικό;

Το θραύσμα αποτελεί μέρος της (μάλλον αξιόπιστης) συλλογής έργων τέχνης στην κρατική και πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη «Καρλ φον Οσιέτσκι» του Αμβούργου. Ήταν απόκτημα του γερμανικού Papyrus Cartel, που άρχισε να δραστηριοποιείται το 1906 με στόχο την αγορά αιγυπτιακών παπύρων για μουσεία ή βιβλιοθήκες στη Γερμανία. Την εποχή εκείνη οι ερευνητές είχαν εστιάσει σε καλά συντηρημένους παπύρους, ενώ τα μικρότερα θραύσματα παρέμεναν στην αφάνεια, χωρίς να περνούν πάντοτε από την ενδεδειγμένη διαδικασία καταγραφής.

Μόλις στις αρχές του αιώνα μας ξεκίνησε μία συστηματική προσπάθεια για την καταγραφή και ψηφιοποίηση όλων των ευρημάτων. Η συλλογή του Αμβούργου περιελάμβανε περίπου 1.000 αντικείμενα και εκεί εντοπίστηκε το θραύσμα. «Για να είμαι ελικιρινής, ήταν μία έρευνα που έγινε …παρεμπιπτόντως, αλλά αποδείχθηκε σημαντική για εμάς» λέει ο Λάγιος Μπέρκες. «Θέλουμε να τη συνεχίσουμε και πιστεύω ότι μας περιμένουν και άλλα παρόμοια ευρήματα από το ίδιο χειρόγραφο ή από άλλα ‘Απόκρυφα Ευαγγέλια’, αν και βεβαίως δεν μπορώ να εγγυηθώ κάτι τέτοιο. Αυτό δεν είναι κάτι που μπορείς να αναζητήσεις στοχευμένα. Πρέπει να ερευνήσεις ολόκληρη τη συλλογή, χρειάζεται επιμονή και τύχη…».

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου