Ανησυχητική η μετατόπιση του μαγνητικού Βορείου Πόλου;

Οι πυξίδες δείχνουν προς την κατεύθυνση του Βορρά – αυτό είναι γνωστό. Το πού ακριβώς βρίσκεται όμως ο μαγνητικός Βόρειος Πόλος είναι ασαφές: διότι κάθε χρόνο μετακινείται κάποια χιλιόμετρα, γεγονός που έχει σημαντικές συνέπειες για την πλοήγηση παγκοσμίως. Ακόμα και οι μικρότερες αλλαγές μπορούν να μετατοπίσουν τις συντεταγμένες κατά εκατοντάδες χιλιόμετρα.

Πώς προκύπτει ο μαγνητικός Βόρειος Πόλος;

Το γήινο μαγνητικό πεδίο δημιουργείται βαθιά στο εσωτερικό της Γης, όπου τεράστια ρεύματα λιωμένου σιδήρου κινούνται στα όρια ανάμεσα στον γήινο πυρήνα και τον γήινο μανδύα. Τα ρεύματα αυτά παραμένουν σε διαρκή κίνηση μέσω της περιστροφής της Γης και με αυτόν τον τρόπο παράγονται ηλεκτρικά ρεύματα, ένα μαγνητικό πεδίο με δύο πόλους: τον μαγνητικό Βόρειο και Νότιο πόλο.

Καθώς όμως αυτές οι διεργασίες στο εσωτερικό της Γης μετατοπίζονται διαρκώς, αλλάζει και το μαγνητικό πεδίο της Γης. Και όταν τα ρεύματα αυτά αλλάζουν ή επιβραδύνονται μέσω της μετατόπισης των τεκτονικών πλακών, τότε αλλάζει και ο μαγνητικός Βόρειος Πόλος.

Ποια πλοήγηση βασίζεται στο μαγνητικό πεδίο της Γης;

Για την ακριβή πλοήγηση όλων των στρατιωτικών και πολιτικών αεροσκαφών, πλοίων, υποβρυχίων και συσκευών GPS είναι καθοριστικό το Παγκόσμιο Μαγνητικό Μοντέλο (World Magnetic Model, WMM), το οποίο επικαιροποιείται ανά πέντε χρόνια από την Αμερικανική Μετεωρολογική Υπηρεσία NOAA και από τη Βρετανική Γεωλογική Υπηρεσία (BGS).

Το WMM χρησιμοποιείται μεταξύ άλλων από το ΝΑΤΟ, το αμερικανικό Υπουργείο Άμυνας, την αμερικανική Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Αεροπορίας και τον Διεθνή Υδρογραφικό Οργανισμό. Και στην παρούσα περίοδο συγκρούσεων και αστάθειας, όπου υπάρχουν κράτη όπως η Ρωσία και η Κίνα που επιδιώκουν επανειλημμένως να «πειράξουν» τα συστήματα πλοήγησης και τοποθεσίας, η ακριβής πλοήγηση είναι τεράστιας στρατηγικής σημασίας.

Το WMM αξιοποιείται και από σχεδόν όλες τις εφαρμογές χαρτών και πλοήγησης, όπως και από τις υπηρεσίες GPS των smartphones, οι οποίες είναι επικαιροποιημένες βάσει των νέων αλλαγών.

Η επιστημονική κοινότητα περίμενε αρκετό καιρό για τη νέα επικαιροποίηση και πλέον έχει δημοσιευτεί το World Magnetic Model 2025, το οποίο θα ισχύει έως το 2029. Για πρώτη φορά δημοσιεύτηκε μάλιστα και ένα πρόσθετο, δεύτερο μοντέλο υψηλής ανάλυσης, το οποίο προσφέρει τη δυνατότητα σημαντικά υψηλότερης ακρίβειας πλοήγησης.

Προς τα πού κατευθύνεται ο μαγνητικός Βόρειος Πόλος;

Στις αρχές του αιώνα ο μαγνητικός Βόρειος Πόλος βρισκόταν κοντά στο Βορειοανατολικό Πέρασμα στον Καναδά, μία από τις σημαντικότερες διαδρομές της παγκόσμιας ναυσιπλοΐας. Σήμερα βρίσκεται αρκετά βορειότερα, κοντά στον γεωγραφικό Βόρειο Πόλο. Το 2018 πέρασε τη Διεθνή Γραμμή Ημερομηνίας με κατεύθυνση προς το ανατολικό ημισφαίριο.

Μέσα στα τελευταία 20 χρόνια κινήθηκε με εντυπωσιακή ταχύτητα προς την κατεύθυνση της Σιβηρίας – κατά περίπου 50 χιλιόμετρα ανά έτος. Πριν από πέντε χρόνια ωστόσο η μετατόπισή του επιβραδύνθηκε ξαφνικά σε μόλις 35 χιλιόμετρα/έτος. «Δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ ξανά μία αντίστοιχη συμπεριφορά του μαγνητικού Βορείου Πόλου, όπως η τρέχουσα», επισημαίνει ο Γουίλιαμ Μπράουν από την BGS. «Πρόκειται για τη μεγαλύτερη επιβράδυνση που έχει καταγραφεί ποτέ».

Γιατί είναι τόσο σημαντική η ισχύς του μαγνητικού πεδίου;

Για τη ζωή στη Γη το σημαντικό δεν είναι το πού ακριβώς βρίσκονται οι μαγνητικοί πόλοι, αλλά ιδίως το πόσο ισχυροί είναι. Και από καταβολής των καταγραφών (που ξεκίνησαν πριν από 175 χρόνια) το γήινο μαγνητικό πεδίο έχει αποδυναμωθεί κατά περίπου 10% – για άγνωστους μέχρι στιγμής λόγους.

Όσο πιο αδύναμο είναι το γήινο μαγνητικό πεδίο, τόσο περισσότερο δυσκολεύονται να προσανατολιστούν πολλά είδη ζώων, όπως οι φάλαινες, οι πεταλούδες, οι θαλάσσιες χελώνες, αλλά και πολλά είδη πουλιών.

Επιπλέον, ένα ισχυρό γήινο μαγνητικό πεδίο προστατεύει τη Γη από την επιθετική κοσμική ακτινοβολία και από τους ηλιακούς ανέμους. Ένα πιο αδύναμο μαγνητικό πεδίο μειώνει από την άλλη πλευρά το προστατευτικό στρώμα του όζοντος, με αποτέλεσμα οι επικίνδυνες ακτίνες UV να μπορούν να διεισδύσουν ευκολότερα, ιδίως στις περιοχές των πόλων. Οι γεωστατικοί δορυφόροι είναι επίσης λιγότερο προστατευμένοι, όταν το γήινο μαγνητικό πεδίο είναι πιο αδύναμο – και μπορούν να επηρεαστούν περισσότερο από την ακτινοβολία ή τα σωματίδια του διαστήματος, γεγονός που ενδέχεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις και στις επικοινωνίες.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς