Από το Βανουάτου στη Χάγη: Η σημασία της ιστορικής γνωμοδότησης για την κλιματική αλλαγή – Η καθηγήτρια του ΕΚΠΑ, Εμ. Δούση, μιλά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ

Έξι χρόνια έχουν περάσει από τότε που 27 φοιτητές Νομικής από το Βανουάτου, ένα μικρό νησιωτικό κράτος στον Ειρηνικό Ωκεανό, απηύθυναν αίτημα στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ώστε να εξεταστούν οι νομικές υποχρεώσεις των κρατών για την κλιματική αλλαγή και οι πιθανές κυρώσεις σε περιπτώσεις αδράνειας. Στα τέλη Ιουλίου, αυτή η προσπάθεια απέφερε καρπούς: έχοντας συγκεντρώσει τη στήριξη 132 κρατών, το Βανουάτου και οι υποστηρικτές του παρακολούθησαν τη σημαντική εξέλιξη στο Δικαστήριο, που πλέον αναγνωρίζει την κλιματική αλλαγή ως “επείγουσα και υπαρξιακή απειλή” για την ανθρωπότητα. Το Δικαστήριο ξεκαθάρισε τις νόμιμες υποχρεώσεις που έχουν τα κράτη για τη διασφάλιση του κλίματος, ενώ υπογράμμισε τις νομικές συνέπειες για όσους αθετούν αυτές τις υποχρεώσεις.

Όπως εξηγεί στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η Καθηγήτρια διεθνών θεσμών του ΕΚΠΑ και κάτοχος της έδρας UNESCO για την Κλιματική Διπλωματία, Εμμανουέλα Δούση, «πρόκειται για μία εμβληματική και ιστορική γνωμοδότηση, που σηματοδοτεί το σημείο καμπής στη διεθνή προσπάθεια για την προστασία του κλίματος». Η γνωμοδότηση του Δικαστηρίου έχει διττό χαρακτήρα: αποσαφηνίζει τις νομικές δεσμεύσεις των κρατών βάσει του διεθνούς δικαίου, ενώ προσδιορίζει με σαφήνεια τις πιθανές συνέπειες σε περιπτώσεις μη συμμόρφωσης. «Το πλέον σημαίνον στοιχείο είναι η διευκρίνιση του κανονιστικού περιεχομένου της Συμφωνίας του Παρισιού του 2015. Πλέον, γίνεται ξεκάθαρο πως τίποτα δεν είναι εθελοντικό», εξηγεί η κ. Δούση.

Τα τρία βασικά σημεία της γνωμοδότησης

Η κ. Δούση αναδεικνύει τρία κομβικά σημεία της γνωμοδότησης. Πρώτον, τα κράτη που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν λόγω ανόδου της στάθμης της θάλασσας, όπως το Βανουάτου, θα συνεχίσουν, σε περίπτωση εξαφάνισης, να έχουν νομική υπόσταση και δικαιώματα βάσει διεθνούς δικαίου. Δεύτερον, το Δικαστήριο «δεν δίστασε να μιλήσει για ιστορικές ευθύνες» όσον αφορά τις υποχρεώσεις των κρατών για το κλίμα. Τρίτον, δίνεται έμφαση στη χρηματοδότηση καθώς και στη βοήθεια των χωρών που πλήττονται περισσότερο.

«Η γνωμοδότηση αυτή θα γίνει “σημαία” για τις χώρες που βιώνουν τις πιο έντονες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Ξεκαθαρίζει τα δικαιώματά τους, αλλά και τις υποχρεώσεις των άλλων κρατών έναντι αυτών, ειδικά στο πλαίσιο της προσαρμογής στο νέο κλιματικό περιβάλλον», τονίζει η κ. Δούση. Επιπλέον, εφιστά την προσοχή στη συμπληρωματική λειτουργία της γνωμοδότησης με τη σύμβαση-πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή.

Αν και οι γνωμοδοτήσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου δεν είναι δεσμευτικές, υπολογίζονται ιδιαίτερα για τη νομική και πολιτική τους βαρύτητα. «Πρόκειται για αυθεντική ερμηνεία του διεθνούς δικαίου, αποσαφηνίζοντας τους ισχύοντες κανόνες και τις πρακτικές που θα ακολουθηθούν τόσο από τα κράτη όσο και τους διεθνείς οργανισμούς», εξηγεί η κ. Δούση. Το Δικαστήριο επισημαίνει ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί μία υπαρξιακή απειλή για τη φύση και την ανθρωπότητα: «Το Διεθνές Δίκαιο δεν μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα, αλλά μπορεί να αποτελέσει μέρος της λύσης, υπό την προϋπόθεση ότι όλες οι πλευρές – κράτη, δημόσιοι φορείς, επιχειρήσεις, κοινωνία των πολιτών – θα συνεργαστούν αποτελεσματικά».

Νομικές συνέπειες για τα ρυπογόνα κράτη

Η γνωμοδότηση αυτή ανοίγει το δρόμο για διακρατικές προσφυγές εναντίον κρατών που αθετούν τις δεσμεύσεις τους, ιδιαίτερα βάσει της Συμφωνίας του Παρισιού. Όπως τονίζει η κ. Δούση, «η εξέλιξη αυτή ξεκαθαρίζει ότι όποια κράτη δεν συμμορφώνονται με τις υποχρεώσεις τους, ενδέχεται πλέον να βρεθούν αντιμέτωπα με διεθνή δικαστική διεκδίκηση. Θα δούμε εξελίξεις και είμαι σίγουρη γι’ αυτό και στα εθνικά δικαστήρια».

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Κίνα. Αν και πρωτοπορεί στην τεχνολογία της πράσινης μετάβασης, οφείλει να αναπροσαρμόσει τις πρακτικές της στη χρήση ορυκτών καυσίμων. Όπως αναφέρει η καθηγήτρια, «έχει μεγαλύτερο περιθώριο έως το 2060 λόγω της αρχής της κοινής αλλά διαφοροποιημένης ευθύνης, ωστόσο θα πρέπει να αναθεωρήσει την παραγωγή ορυκτών καυσίμων».

Όσον αφορά τις ΗΠΑ, παρότι καταγράφηκε αλλαγή πολιτικής στάσης κατά τη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ, η εφαρμογή της Συμφωνίας του Παρισιού, όπως υποστηρίζει η κ. Δούση, παραμένει σταθερή. «Υπάρχουν πολιτείες όπως η Καλιφόρνια, όπου συνεχίζουν δυναμικά προς την πράσινη μετάβαση».

Οι επιπτώσεις της γνωμοδότησης στην Ελλάδα

Η κ. Δούση σημειώνει ότι και η Ελλάδα οφείλει να προσαρμόσει τις δράσεις της ώστε να εναρμονίζονται πλήρως με τις διεθνείς και ευρωπαϊκές δεσμεύσεις. «Σε πρακτικό επίπεδο, αυτό σημαίνει άμεση διακοπή του προγράμματος εξόρυξης υδρογονανθράκων – ένα σχέδιο που αφορά νέα ορυκτά καύσιμα και είναι πλέον παρωχημένο», υπογραμμίζει η καθηγήτρια.

Το μέλλον της διεθνούς κλιματικής πολιτικής

Συνοψίζοντας, η κ. Δούση θέτει το ζήτημα της «πρόσληψης» της γνωμοδότησης και των προοπτικών αξιοποίησής της από τα κράτη. «Η κλιματική πολιτική είναι μια ειρηνική πολιτική. Οφείλει να φέρει τα κράτη πιο κοντά, να ενισχύσει τη συνεργασία. Η γνωμοδότηση εκδόθηκε σε μια κρίσιμη καμπή και μένει να δούμε πώς θα αξιοποιηθεί, ειδικά ενόψει της COP 30, που εκτιμώ ότι θα είναι κομβική για το αν τα κράτη θα συμφωνήσουν σε ουσιαστική συνεργασία ή αν ο ανταγωνισμός θα υπερισχύσει» υπογραμμίζει.

Ιωάννα Καρδάρα

*Επισυνάπτεται φωτογραφία που παραχωρήθηκε για χρήση στο ΑΠΕ-ΜΠΕ από την κ. Δούση

Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ