Οι εγγυήσεις ασφαλείας για την Ουκρανία έχουν αναδειχθεί σε βασικό ζήτημα στις διαπραγματεύσεις, καθώς ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ επιδιώκει να μεσολαβήσει για την επίτευξη ειρηνευτικής συμφωνίας που θα θέσει τέλος στον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, όπως σημειώνει το πρακτορείο Bloomberg. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι επιμένει εδώ και καιρό ότι οι ΗΠΑ και η Ευρώπη πρέπει να αναλάβουν δεσμεύσεις για την αποτροπή περαιτέρω ρωσικής επιθετικότητας. Η μορφή που θα λάβουν αυτά τα μέτρα θα μπορούσε να επηρεάσει την αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρώπης για τις επόμενες δεκαετίες.
Η Ουκρανία έχει πληγεί από την αποτυχία του Μνημονίου της Βουδαπέστης του 1994, στο πλαίσιο του οποίου η Ρωσία, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο έδωσαν εγγυήσεις ασφαλείας – δεσμευόμενες να σεβαστούν την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας και να απέχουν από τη χρήση στρατιωτικής βίας – σε αντάλλαγμα για την παραίτηση του Κιέβου από τα πυρηνικά όπλα που κληρονόμησε από τη διαλυθείσα Σοβιετική Ένωση. Η Ρωσία παραβίασε αυτές τις δεσμεύσεις 20 χρόνια αργότερα με την εισβολή και την επακόλουθη προσάρτηση της Κριμαίας.
Ο Ζελένσκι θα ήθελε η Ουκρανία να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ, ώστε να έχει την προστασία που παρέχει το άρθρο 5. Η ένταξη όμως της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ αποτελεί κόκκινη γραμμή για τη Ρωσία. Αν και αξιωματούχοι του Λευκού Οίκου έχουν δηλώσει ότι ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν είναι ανοιχτός στο ενδεχόμενο μιας συμφωνίας «τύπου άρθρου 5», το Κρεμλίνο δεν έχει επιβεβαιώσει ότι αυτό ισχύει.
ΆλλαΣχετικά άρθρα
Ο Τραμπ έχει δηλώσει ότι αναμένει από τις ευρωπαϊκές χώρες να αναλάβουν το μεγαλύτερο μέρος του βάρους της διασφάλισης της ασφάλειας της Ουκρανίας και ότι οι ΗΠΑ θα «βοηθήσουν». Ενώ οι ηγέτες της Ευρώπης συζητούν τι είναι διατεθειμένοι να προσφέρουν και προσπαθούν να πείσουν τις ΗΠΑ να υποστηρίξουν τις προσπάθειές τους, η Ουκρανία συνεχίζει να επιδιώκει βαθύτερη περιφερειακή ολοκλήρωση, καθώς επιδιώκει την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Τι είναι το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ;
Πρόκειται για μια δέσμευση συλλογικής άμυνας, που περιλαμβάνεται στη συνθήκη ίδρυσης του ΝΑΤΟ, η οποία ορίζει ότι μια ένοπλη επίθεση εναντίον ενός μέλους της συμμαχίας στην Ευρώπη ή τη Βόρεια Αμερική «θεωρείται επίθεση εναντίον όλων».
Το άρθρο 5 ορίζει ότι τα μέλη του ΝΑΤΟ θα συνδράμουν τον σύμμαχό τους που δέχεται επίθεση, είτε μεμονωμένα είτε από κοινού με τα άλλα μέλη, αφού συμφωνήσουν ότι η κατάσταση το δικαιολογεί. Κάθε χώρα αναλαμβάνει δράση «όπως κρίνει απαραίτητο». Αυτή η δέσμευση έχει ως στόχο να αυξήσει τους κινδύνους για κάθε πιθανό επιτιθέμενο.
Η ρήτρα περί αμοιβαίας άμυνας ορίζει τη βοήθεια ως «συμπεριλαμβανομένης της χρήσης ένοπλης δύναμης», αλλά δεν επιβάλλει αυτόματη στρατιωτική δράση, και το ΝΑΤΟ δηλώνει ότι η αντίδραση κάθε μέλους εξαρτάται από τους υλικούς πόρους του. Η προσεκτική διατύπωση του άρθρου 5 προέρχεται από την απροθυμία των ΗΠΑ στη δεκαετία του 1940, όταν διαπραγματευόταν η Συνθήκη του Βορείου Ατλαντικού, να εμπλακούν αυτόματα σε έναν πόλεμο στην Ευρώπη.
Το άρθρο 5 δεν έχει ακόμη ενεργοποιηθεί ως απάντηση σε στρατιωτική επίθεση από κράτος και μέχρι στιγμής έχει επικαλεστεί μόνο μία φορά – μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ. Η απάντηση των μελών του ΝΑΤΟ περιελάμβανε την αποστολή αεροσκαφών για την περιπολία του αμερικανικού εναέριου χώρου και την ανάπτυξη πλοίων για την παρακολούθηση της Μεσογείου.
Πόσο πιθανό είναι να ενταχθεί η Ουκρανία στο ΝΑΤΟ;
Η Ουκρανία επιθυμεί εδώ και καιρό να γίνει μέλος της συμμαχίας. Το 2019 τροποποίησε μάλιστα το σύνταγμά της για να κατοχυρώσει την ένταξη στο ΝΑΤΟ, καθώς και στην ΕΕ, ως στρατηγικό στόχο.
Η τρέχουσα στάση του ΝΑΤΟ είναι ότι υποστηρίζει την Ουκρανία στην «αμετάκλητη πορεία» της προς την ένταξη. Η συμμαχία έχει αναφέρει ότι θα προσκαλέσει την Ουκρανία να ενταχθεί «όταν οι σύμμαχοι συμφωνήσουν και πληρούνται οι προϋποθέσεις» — μια διατύπωση που δεν παρέχει χρονοδιάγραμμα ή σαφήνεια σχετικά με τα κριτήρια που πρέπει να πληροί η Ουκρανία.
Για την ένταξη στο ΝΑΤΟ, μια χώρα πρέπει να γίνει δεκτή ομόφωνα από τα υπάρχοντα μέλη. Η Ουγγαρία και η Σλοβακία, που έχουν φιλικές σχέσεις με τη Ρωσία, αντιτίθενται στην ένταξη της Ουκρανίας. Η τρέχουσα θέση της Γερμανίας είναι ότι αυτό δεν μπορεί να συμβεί όσο η χώρα βρίσκεται σε πόλεμο. Και ο Τραμπ δήλωσε τον Αύγουστο ότι είναι «αδύνατο» να ενταχθεί η Ουκρανία στο ΝΑΤΟ.
Ο Πούτιν αντιτίθεται σθεναρά στην ένταξη της Ουκρανίας στη συμμαχία και, γενικά, στην επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά, στα σύνορα της Ρωσίας. Μέρος της αιτιολόγησής του για την έναρξη της ρωσικής εισβολής το 2022 ήταν να διασφαλίσει ότι η Ουκρανία θα παραμείνει ουδέτερη.
Τι θα μπορούσε να συνεπάγεται η προστασία της Ουκρανίας σε μορφή «τύπου Άρθρου 5»;
Στις αρχές του 2025, η πρωθυπουργός της Ιταλίας Τζιόρτζια Μελόνι πρότεινε να προσφερθεί στην Ουκρανία η ασφάλεια του ΝΑΤΟ χωρίς την πραγματική ένταξή της. Η ιδέα επανήλθε στο προσκήνιο καθώς οι ΗΠΑ και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι συζητούν πιθανές εγγυήσεις ασφαλείας.
Η πρόταση της Μελόνι αναγνωρίζει ότι η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ δεν είναι πλέον εφικτή, αλλά προσφέρει έναν μηχανισμό συλλογικής βοήθειας ως επιλογή, σύμφωνα με πληροφορίες που έδωσαν στο Bloomberg άτομα που έχουν γνώση των συζητήσεων.
Σύμφωνα με την πρόταση, οι χώρες που έχουν ήδη συνάψει διμερείς συμφωνίες με την Ουκρανία θα συνεννοηθούν γρήγορα για την αντίδρασή τους σε περίπτωση νέας ρωσικής επίθεσης. Θα αποφασίσουν εντός 24 ωρών αν θα συνδράμουν την Ουκρανία. Η βοήθειά τους θα μπορούσε να περιλαμβάνει την παροχή ταχείας και διαρκούς αμυντικής υποστήριξης, την ενίσχυση του ουκρανικού στρατού, την προσφορά οικονομικής βοήθειας και την επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία.
Τι ασφάλεια θα μπορούσε να προσφέρει στην Ουκρανία η ένταξή της στην ΕΕ;
Η ΕΕ έχει τη δική της ρήτρα αμοιβαίας άμυνας, η οποία ορίζεται στο άρθρο 42.7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Εάν ένα κράτος μέλος γίνει θύμα ένοπλης επιθετικότητας, τα άλλα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν «υποχρέωση να το βοηθήσουν και να το συνδράμουν με όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους».
Αυτή η διατύπωση είναι πιο ισχυρή από ό,τι στο Άρθρο 5, το οποίο υποχρεώνει τα μέλη του ΝΑΤΟ να λαμβάνουν μόνο τα μέτρα που θεωρούν απαραίτητα.
Όπως και στην περίπτωση της συλλογικής άμυνας του ΝΑΤΟ, η βοήθεια που παρέχουν τα κράτη μέλη της ΕΕ δεν συνεπάγεται απαραίτητα τη χρήση ένοπλης δύναμης. Το άρθρο 42.7 περιλαμβάνει μια επιφύλαξη που επιτρέπει σε χώρες όπως η Αυστρία και η Ιρλανδία να ανταποκριθούν με τρόπο που δεν παραβιάζει την πολιτική ουδετερότητά τους.
Η ρήτρα αμοιβαίας άμυνας της ΕΕ έχει επίσης ενεργοποιηθεί μόνο μία φορά — από τη Γαλλία μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι το 2015.
Καθώς η προοπτική ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ φαίνεται όλο και πιο μακρινή, η ένταξη στην ΕΕ έχει αναδειχθεί ως η κύρια μακροπρόθεσμη επιλογή για τη χώρα προκειμένου να διασφαλίσει την ασφάλειά της. Ωστόσο, η ένταξη στην ΕΕ είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που διαρκεί χρόνια και, παρόλο που η Ουκρανία έλαβε το «καθεστώς υποψήφιας χώρας» αμέσως μετά την υποβολή του αιτήματος ένταξης στον οργανισμό το 2022, η πορεία της προς την ένταξη έχει σταματήσει λόγω της αντίθεσης της Ουγγαρίας.
Υπάρχουν άλλες αμυντικές συμφωνίες που η Ουκρανία θα μπορούσε να επιδιώξει;
Μια άλλη επιλογή θα ήταν η Ουκρανία να βασιστεί σε διμερείς συμφωνίες αμοιβαίας άμυνας. Το πιο σημαντικό αποτρεπτικό μέσο θα ήταν μια συμφωνία με τις ΗΠΑ, δεδομένης της στρατιωτικής και οικονομικής επιρροής τους, αν και αυτό είναι απίθανο να συμβεί όσο ο Τραμπ βρίσκεται στην εξουσία.
Η Ιαπωνία υπέγραψε μια τέτοια συνθήκη με τις ΗΠΑ το 1951. Η συνθήκη αυτή δίνει στις ΗΠΑ το δικαίωμα να έχουν στρατιωτικές δυνάμεις στην Ιαπωνία, με αντάλλαγμα την υπόσχεση να υπερασπιστούν τη χώρα σε περίπτωση επίθεσης. Η συμφωνία αυτή αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ασφάλειας στην Ασία, θέτοντας τα θεμέλια για την οικονομική άνοδο της περιοχής.
Η συνθήκη προκάλεσε την οργή του Τραμπ κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του ως προέδρου των ΗΠΑ. Το 2019 την καταδίκασε ως μονόπλευρη, καθώς υπόσχεται αμερικανική βοήθεια σε περίπτωση επίθεσης κατά της Ιαπωνίας, αλλά δεν υποχρεώνει τον ιαπωνικό στρατό να υπερασπιστεί τις ΗΠΑ.
Είναι οι σύμμαχοι της Ουκρανίας πρόθυμοι να δεσμευτούν για την αποστολή στρατευμάτων;
Νωρίτερα φέτος, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο ανέλαβαν την πρωτοβουλία να σχηματίσουν τη λεγόμενη «συμμαχία των προθύμων», η οποία σήμερα περιλαμβάνει περίπου 30 χώρες. Έχουν καταρτίσει σχέδια — τα οποία έχουν μεταφέρει στις ΗΠΑ — για τη δημιουργία μιας πολυεθνικής «δύναμης» που θα λειτουργεί ως ειρηνευτική δύναμη μόλις σταματήσουν οι τρέχουσες εχθροπραξίες στην Ουκρανία, ενώ θα βοηθά στην ανασυγκρότηση και θα διευκολύνει την επανέναρξη της κανονικής οικονομικής δραστηριότητας. Σύμφωνα με πηγές του Bloomberg, περίπου δέκα χώρες είναι έτοιμες να συνεισφέρουν τέτοιες δυνάμεις. Ο Τραμπ έχει αποκλείσει την αποστολή αμερικανικών χερσαίων δυνάμεων, αλλά έχει αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο αεροπορικής υποστήριξης.
Οι σύμμαχοι της Ουκρανίας επισημαίνουν όλο και περισσότερο τις ένοπλες δυνάμεις της χώρας ως την κύρια προστασία της. Τόσο το ΝΑΤΟ όσο και η ΕΕ έχουν εργαστεί για την ενίσχυση του στρατού της Ουκρανίας μέσω της εκπαίδευσης και της προμήθειας όπλων, και έχουν δεσμευτεί να συνεχίσουν να το κάνουν.
Το ΝΑΤΟ έχει δημιουργήσει δομές για τον συντονισμό των παραδόσεων όπλων και της εκπαίδευσης από τους συμμάχους, ενώ η ΕΕ έχει εντείνει τη βιομηχανική συνεργασία για να εμβαθύνει την ενσωμάτωση της αμυντικής βιομηχανίας της Ουκρανίας στο μπλοκ.
Θα δεχτεί η Ρωσία εγγυήσεις ασφάλειας για την Ουκρανία;
Ενώ Αμερικανοί αξιωματούχοι δήλωσαν μετά τη σύνοδο κορυφής της 15ης Αυγούστου στην Αλάσκα μεταξύ Τραμπ και Πούτιν ότι ο Ρώσος ηγέτης είναι ανοιχτός σε εγγυήσεις ασφαλείας «τύπου άρθρου 5» για την Ουκρανία, το Κρεμλίνο δεν έχει επιβεβαιώσει δημοσίως ότι ο Πούτιν ανέλαβε τέτοια δέσμευση.
Στο μεταξύ, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ δήλωσε ότι η Ρωσία πρέπει να έχει λόγο στις συζητήσεις ασφαλείας για την Ουκρανία και ότι σε αυτές θα μπορούσε να συμμετάσχει και η Κίνα, κάτι που ο Ζελένσκι έχει αποκλείσει. Το 2022, το Κρεμλίνο ζήτησε εγγυήσεις ασφαλείας που θα έδιναν στα κράτη εγγυητές – συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας και της Κίνας – δικαίωμα βέτο στην παροχή βοήθειας στην Ουκρανία σε περίπτωση επίθεσης.
Ποια άλλα εμπόδια υπάρχουν για τις εγγυήσεις ασφαλείας;
Δεν είναι ακόμη σαφές ποιος θα αναλάβει τα έξοδα που σχετίζονται με τις εγγυήσεις, και ορισμένες χώρες ενδέχεται να είναι διστακτικές να δεσμεύσουν κεφάλαια.
Ένα άλλο σημαντικό εμπόδιο είναι η απουσία εκεχειρίας, η οποία θα καθόριζε τουλάχιστον προσωρινά τη γραμμή του μετώπου μεταξύ των ουκρανικών και των ρωσικών δυνάμεων. Ενώ ο Τραμπ πήγε στη συνάντησή του με τον Πούτιν στην Αλάσκα με στόχο να εξασφαλίσει συμφωνία για εκεχειρία, βγήκε με την άποψη ότι οι διαπραγματεύσεις πρέπει να παρακάμψουν την εκεχειρία και να προχωρήσουν απευθείας σε ειρηνευτική συμφωνία. Όσο συνεχίζονται οι μάχες, η πρώτη γραμμή είναι ρευστή, οπότε είναι δύσκολο για τους στρατιωτικούς να προβλέψουν το «μετά» και να υπολογίσουν πού, για παράδειγμα, θα μπορούσαν να στείλουν ειρηνευτικά στρατεύματα μόλις επιτευχθεί κατάπαυση του πυρός και ειρηνευτική συμφωνία.
Το συμπέρασμα είναι ότι είναι δύσκολο να γίνονται διαπραγματεύσεις όσο συνεχίζονται οι μάχες.
Πηγή: skai.gr
