Η διασυνοριακή συνεργασία είναι σπάνια στα Βαλκάνια. ΜΚΟ από Ελλάδα, Αλβανία και Βόρεια Μακεδονία κινούνται κόντρα στο ρεύμα προστατεύοντας τις Πρέσπες. Έρευνα Journalismfund Europe.«Τρεις χώρες, δύο λίμνες, ένας προορισμός». Με αυτή τη φράση περιγράφει η Ελληνίδα περιβαλλοντολόγος Μυρσίνη Μαλακού το όραμα στα Βαλκάνια για το οποίο εργάζεται εδώ και 30 χρόνια.
Η Μαλακού είναι επικεφαλής της Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών (ΕΠΠ), μιας ελληνικής ΜΚΟ που αγωνίζεται να διατηρήσει ένα από τα αρχαιότερα συστήματα γλυκού νερού στην Ευρώπη, τις λίμνες των Πρεσπών.
Η λεκάνη των λιμνών, που περιβάλλεται από βουνά και όπου βρίσκονται η Μεγάλη Πρέσπα και η Μικρή Πρέσπα, διαμορφώθηκε πριν από περίπου πέντε εκατομμύρια χρόνια, πολύ πριν οι άνθρωποι ενταχθούν στο οικοσύστημα ή χαραχθούν εθνικά σύνορα.
ΆλλαΣχετικά άρθρα
Σήμερα αυτά τα δύο εντυπωσιακά γραφικά και σε μεγάλο βαθμό παρθένα υδάτινα σώματα τα μοιράζονται τρεις χώρες: η Ελλάδα, η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία.
Ο αντίκτυπος της πολιτικής έντασης
Σε περιοχές όπου κυριαρχεί ο εθνικισμός, όπως στα Βαλκάνια, η διασυνοριακή συνεργασία είναι πάρα πολύ δύσκολη.
Αλλά η υπαρξιακή κρίση που αντιμετωπίζουν οι δύο λίμνες, με υποχωρούσες ακτογραμμές και πάνω από 2.000 είδη ψαριών, πουλιών, θηλαστικών και φυτών να κινδυνεύουν, σημαίνει πως δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική πέρα από τη συνεργασία.
Το παράδειγμα του αργυροπελεκάνου
Ένας από τους πιο εντυπωσιακούς κατοίκους της Πρέσπας είναι ο αργυροπελεκάνος με το τεράστιο ροζ-πορτοκαλί ράμφος, το λευκό πτέρωμα και τα σγουρά φτερά στον σβέρκο.
1.500 ζευγάρια αυτού του σπάνιου είδους κατοικούν στο πλούσιο οικοσύστημα της Πρέσπας, αποτελώντας έτσι τη μεγαλύτερη αποικία αργυροπελεκάνων στον κόσμο.
Οι ίδιοι οι πελεκάνοι αναδεικνύουν πως τα πολιτικά σύνορα δεν σημαίνουν τίποτα για την άγρια ζωή. «Φωλιάζουν στην Ελλάδα, τρέφονται στη Βόρεια Μακεδονία και κοιμούνται στην Αλβανία», εξηγεί η Μαλακού.
Εάν ένα από τα τρία στοιχεία της καθημερινότητάς τους διαταραχθεί σε μία χώρα, τότε προφανώς επηρεάζονται και τα υπόλοιπα. Το ίδιο ισχύει και όταν οι λίμνες γεμίζουν με τοξίνες από λιπάσματα ή κτηνοτροφικά απόβλητα: η ποιότητα του νερού επιδεινώνεται και στις τρεις χώρες.
Πριν από τρεις δεκαετίες περιβαλλοντολόγοι, όπως η Μαλακού, αντιλήφθηκαν πως, προκειμένου να διατηρηθεί το οικοσύστημα, η διασυνοριακή συνεργασία αποτελεί μονόδρομο.
Ρήξη με το παρελθόν
Με την πτώση του κομμουνισμού στην Αλβανία και τη Γιουγκοσλαβία (στην οποία ανήκε η Βόρεια Μακεδονία), επανήλθαν οι ιστορικές διαμάχες και οι δηλητηριώδεις αντιπαλότητες στα Βαλκάνια.
Η Ελλάδα και η Αλβανία, για παράδειγμα, δεν κήρυξαν επισήμως ειρήνη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ η Ελλάδα και η Βόρεια Μακεδονία βρίσκονταν σε μακρά διαμάχη για το επίσημο όνομα της τελευταίας.
Παρά τα εθνικά ζητήματα όμως, οι περιβαλλοντικές ΜΚΟ στις τρεις χώρες άρχισαν να επικοινωνούν και να συνεργάζονται. «Στη Βόρεια Μακεδονία και στην Αλβανία τα κράτη ακόμη ήταν υπό συγκρότηση», αναφέρει η Μαλακού. «Ξεκινήσαμε απλώς ανταλλάσσοντας σκέψεις και απόψεις».
Με τον καιρό η ΕΠΠ και δύο ακόμα οργανώσεις (η PPNEA στην Αλβανία και η Μακεδονική Οικολογική Εταιρεία στη Βόρεια Μακεδονία) ένωσαν τις δυνάμεις τους και δημιούργησαν τη διακρατική συμμαχία Prespa Net.
Το καθοριστικό στοιχείο είναι ότι οι ΜΚΟ του Prespa Net αντιμετωπίζουν τις λίμνες ως περιβαλλοντικό ζήτημα, και όχι ως εθνικό. Πρόκειται για μία προσέγγιση που θα μπορούσε να λειτουργήσει και σε άλλα μέρη των Βαλκανίων, αλλά και πέραν αυτών.
Ο παράγοντας κλιματική αλλαγή
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι λίμνες είναι πασίδηλα: επί 20 χρόνια τα νερά τους υποχωρούν σταθερά και στη θέση των υδάτων εμφανίζονται βράχια, παραλίες, ακόμα και βοσκοτόπια.
Η Ντανιέλα Ζάετς, υπεύθυνη της Μακεδονικής Οικολογικής Εταιρείας, αποδίδει την εξαφάνιση του νερού τόσο στην κλιματική αλλαγή όσο και στην ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως τη γεωργία.
«Έχουμε πολλούς οπωρώνες στην περιοχή αυτή και οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το νερό της λίμνης για άρδευση», λέει. Αυτό μπορεί να καταστρέψει τους υγροτόπους, οι οποίοι μετατρέπονται σε καλλιεργήσιμη γη, η οποία με τη σειρά της χρειάζεται ακόμα περισσότερη άρδευση.
Συνεργασία με νέους ανθρώπους
Μαθαίνοντας από την επιτυχημένη εμπειρία της ΕΠΠ στην Ελλάδα αναφορικά με τη συνεργασία με τους ντόπιους, η οργάνωση της Ζάετς επικεντρώνει τις προσπάθειές της παρομοίως στην τοπική κοινωνία.
Η Ζάετς θεωρεί ιδιαιτέρως αποδοτική τη συνεργασία με νέους ανθρώπους της περιοχής. «Πηγαίνουμε σχολικές τάξεις στα εθνικά πάρκα και τους δείχνουμε πώς δουλεύουμε», εξηγεί.
Αν και οι τρεις οργανώσεις θέλουν τα εκπαιδευτικά προγράμματα να γίνουν διακρατικά, αυτό δεν έχει καταστεί δυνατό. Διότι η πολιτική παρεμβάλλεται συνεχώς.
Η Μαλακού επισημαίνει ότι οι νεότερες γενιές περιβαλλοντολόγων επηρεάζονται λιγότερο από τον τοξικό εθνικισμό. Αντιλαμβάνονται την κρισιμότητα της διασυνοριακής συνεργασίας όχι μόνο για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της περιοχής, αλλά και για τον τρόπο που λειτουργεί κανείς μέσα σε ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο.
Δημιουργώντας θέσεις εργασίας
Ο 26χρονος Αντνάν Μπέγκο, περιβαλλοντολόγος από την Αλβανία που εργάζεται στην PPNEA, έκανε εθελοντισμό για έναν χρόνο και μετά ξεκίνησε να δουλεύει στην ΜΚΟ. Όπως δηλώνει στην DW , «δεν είναι εύκολο να βρεις δουλειά και πολλοί νέοι από την Αλβανία φεύγουν για τη Γερμανία ή την Ιταλία».
Η PPNEA συνεργάζεται στενά με την υπηρεσία εθνικών πάρκων της Αλβανίας και φέρνει πολυεθνικές ομάδες τουριστών για περιπάτους στην περιοχή, δείχνοντάς τους τις ομορφιές της.
Ο Μπέγκο ελπίζει ότι ο συνδυασμός οικολογίας και τουρισμού θα ενθαρρύνει τους ανθρώπους να μην εγκαταλείψουν τη χώρα ή και θα πείσει όσους έχουν μεταναστεύσει να επιστρέψουν.
Η ανάπτυξη του τουρισμού προϋποθέτει βασικές υποδομές, όπως δρόμους, αποχετευτικό δίκτυο, δίκτυο ηλεκτροδότησης και πρόσβαση στο διαδίκτυο, υποδομές που εάν αναπτυχθούν, θα ωφελήσουν συνολικά τη φτωχή νότια Αλβανία.
Ανάγκη για επενδύσεις
Οι κάτοικοι και των τριών κρατών που ζουν κοντά στις λίμνες θέλουν να ενισχύσουν τις τοπικές οικονομίες μέσω του τουρισμού. Εκτιμούν πως ο διασυνοριακός οικοτουρισμός μπορεί να αποτελέσει και μία προσοδοφόρα ευκαιρία για επενδυτές, δίχως να βλάψει τη φύση.
Την ίδια στιγμή, οι ΜΚΟ του Prespa Net θέλουν να διασφαλίσουν ότι ο τουρισμός δεν θα βρεθεί σε σύγκρουση με την προστασία της φύσης.
Το όραμά τους αφορά και τις τρεις χώρες: οι τουρίστες θα μπορούν να περπατούν σε δίκτυα μονοπατιών, να διασχίζουν σύνορα χωρίς εμπόδια, να τρώνε ψάρια από καθαρές λίμνες και να δοκιμάζουν τοπικά προϊόντα, επισκεπτόμενοι ξενοδοχεία και εστιατόρια που θα διαχειρίζονται οι ντόπιοι, σε ένα ενιαίο όραμα για όλες τις παραλίμνιες κοινότητες της Πρέσπας.
Η πραγματικότητα βέβαια είναι διαφορετική. Μέχρι τώρα, κάθε χρόνο η περιοχή υποδέχεται λίγους επισκέπτες. Η υποχώρηση των υδάτων κάνει τη λίμνη θολή και γεμάτη άλγη. Το μονοπάτι γύρω από τις λίμνες παραμένει ημιτελές.
Ένα διακρατικό όραμα χωρίς σύνορα
Σε μια εποχή που ακόμα και κράτη-μέλη της ΕΕ κλείνουν τα σύνορά τους, το όραμα για τη διάσωση των Πρεσπών πηγαίνει κόντρα στο ρεύμα.
Η δυναμική του Prespa Net έγκειται στην αποτελεσματικότητα του ανεπίσημου δικτύου του. Με αποφασιστικότητα και έξυπνη στρατηγική, οι ΜΚΟ έχουν μάθει να παρακάμπτουν τα εμπόδια που θέτουν οι κυβερνήσεις. Και το σημαντικότερο απ’ όλα: η εμπειρία τους δείχνει πως αυτού του είδους η διασυνοριακή συνεργασία ωφελεί όλους τους κατοίκους της περιοχής – συμπεριλαμβανομένων και των αργυροπελεκάνων.
Το άρθρο αποτελεί μέρος τετραμερούς σειράς για τη διασυνοριακή κοινωνία των πολιτών στην Ευρώπη, με την υποστήριξη του Journalismfund Europe.
Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς
Πηγή: Deutsche Welle
