Της Μαρίνας Χαραλάμπους
Η επιστροφή στα θρανία σηματοδοτεί για γονείς και παιδιά ένα νέο ξεκίνημα, γεμάτο προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες. Η μετάβαση από την καλοκαιρινή ανεμελιά στη σχολική ρουτίνα δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση — ούτε για τους μικρούς μαθητές, ούτε για τις οικογένειές τους.
Η ψυχοπαιδαγωγός Ευτυχία Βαρσαμή μοιράζεται πρακτικές συμβουλές για το πώς μπορούμε να προετοιμάσουμε σωστά τα παιδιά, να τα στηρίξουμε συναισθηματικά και να καλλιεργήσουμε θετικές συνήθειες που θα τα συνοδεύουν όλη τη χρονιά.
Αναλυτικά οι ερωτήσεις-απαντήσεις:
Πώς μπορούν οι γονείς να στηρίξουν τα παιδιά στην επιστροφή στο σχολείο- Πρακτικές συμβουλές από ειδικό
Η πρώτη μέρα στο σχολείο μετά τις καλοκαιρινές διακοπές είναι αναμφισβήτητα για πολλά παιδιά μια περίοδος γεμάτη ανάμικτα συναισθήματα. Από τον ενθουσιασμό και τη χαρά ως το άγχος και τον φόβο. Οι γονείς καλούνται να σταθούν δίπλα τους, όχι μόνο πρακτικά αλλά και ψυχολογικά, ώστε η μετάβαση να γίνει με ηρεμία και σιγουριά. Η ψυχοπαιδαγωγός Ευτυχία Βαρσαμή δίνει χρήσιμες συμβουλές για το πώς μπορούμε να προετοιμάσουμε τα παιδιά, να τα ενθαρρύνουμε χωρίς πίεση και να καλλιεργήσουμε από νωρίς θετική στάση απέναντι στη μάθηση.
Πώς μπορούν οι γονείς να προετοιμάσουν ψυχολογικά τα παιδιά για την επιστροφή στο σχολείο μετά τις καλοκαιρινές διακοπές;
Η επιστροφή στο σχολείο μετά τις καλοκαιρινές διακοπές είναι μια μετάβαση που χρειάζεται σταδιακή προετοιμασία από τους γονείς, ώστε τα παιδιά να νιώσουν σιγουριά και σταθερότητα. Βασικό είναι να δοθεί έμφαση στις φυσικές ανάγκες και στη ρουτίνα. Ο καλός ύπνος αποτελεί προτεραιότητα. η σταδιακή επαναφορά σε συγκεκριμένο ωράριο ξεκούρασης βοηθά τον οργανισμό να προσαρμοστεί στους ρυθμούς του σχολείου. Εξίσου σημαντικό είναι το πρόγραμμα. Χωρίς πίεση, μπορεί να οργανωθεί μια μικρή καθημερινή ρουτίνα, όπως η τακτοποίηση των σχολικών ειδών, που επαναφέρει σταδιακά την αίσθηση συνέπειας. Η εμπλοκή του παιδιού σε πρακτικές προετοιμασίες, όπως να ετοιμάσει μόνο του την τσάντα ή να διαλέξει τα υλικά του, καλλιεργεί υπευθυνότητα και αίσθηση ελέγχου.
Ποια είναι τα πιο συχνά συναισθήματα που βιώνουν τα παιδιά στην αρχή της σχολικής χρονιάς (π.χ. άγχος, ενθουσιασμός, φόβος) και πώς τα αναγνωρίζουμε;
Στην αρχή της σχολικής χρονιάς τα παιδιά μπορεί να βιώσουν ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων. Ωστόσο, το συναίσθημα που συχνά πρωταγωνιστεί είναι το άγχος, καθώς συνοδεύει όλες τις υπόλοιπες αντιδράσεις και μπορεί να εμφανιστεί ακόμη και πίσω από τη χαρά ή την ανυπομονησία.
Το άγχος των παιδιών συχνά εκδηλώνεται μέσα από το σώμα τους. Μπορεί να εμφανίσουν διαταραχές ύπνου και διατροφής, πόνους στην κοιλιά ή το κεφάλι ή συχνοουρία χωρίς οργανική αιτία.
Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν τα παιδιά που δυσκολεύονται με τον αποχωρισμό το πρωί;
Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν με κατανόηση του συναισθήματος του παιδιού, χωρίς βιασύνη ή αυστηρότητα. Είναι σημαντικό να ονοματίσουν το συναίσθημα. Ένας ήπιος αποχαιρετισμός έξω από το σχολείο, ένα τελετουργικό αποχαιρετισμού «κόλλα το», «μυτούλες», ένα τραγούδι, μια αγκαλιά ή ένα μικρό «σύμβολο σύνδεσης» όπως μια καρδιά ζωγραφισμένη στο χέρι ή ένα αστεράκι δίνει στο παιδί την αίσθηση ότι ο γονιός είναι μαζί του, ακόμη κι όταν δεν βρίσκεται δίπλα του.
Υπάρχουν τεχνικές ή ρουτίνες που μειώνουν το άγχος πριν από το σχολείο;
Οι ρουτίνες γενικώς βοηθούν στην αυτορρύθμιση. Είναι σημαντικό να οδηγούμαστε στον ύπνο μία συγκεκριμένη ώρα κάθε βράδυ και να έχουμε μια σταθερή ρουτίνα σύνδεσης, όπως το διάβασμα ενός βιβλίου και η κουβέντα με το παιδί. Ένα οπτικοποιημένο πρόγραμμα βοηθά επίσης το παιδί να γνωρίζει περίπου τι έχει να κάνει την επόμενη μέρα. Το πρωί, είναι καλό να καθιερώσουμε ένα σταθερό ξύπνημα, συνοδευόμενο από ένα μικρό υγιεινό πρωινό, ώστε να μην τρέχουμε πανικόβλητοι για να προλάβουμε. Και εδώ θέλω να σημειώσω κάτι σημαντικό: η αυτονόμηση των παιδιών είναι αναγκαία, όμως πιο ουσιαστικό είναι να οδηγούμαστε στο σχολείο με ηρεμία. Αν λοιπόν ένα πρωί το παιδί σας ζητήσει να του βάλετε τα παπούτσια ή να το βοηθήσετε με τα ρούχα, πάρτε το ως σημάδι ότι εκείνη τη στιγμή ζητά σύνδεση. Μην θυμώσετε επειδή «πάλι χρειάζεται εσάς ενώ έχει μεγαλώσει και πρέπει να τα κάνει μόνο του». Στις στιγμές αυτές, η βοήθεια δεν αναιρεί την αυτονομία, αντίθετα, ενδυναμώνει τον δεσμό και δίνει στο παιδί την ασφάλεια που χρειάζεται για να συνεχίσει με ηρεμία την ημέρα του.
Τι πρέπει να προσέξουν οι γονείς στην επικοινωνία τους με τα παιδιά, ώστε να τα ενθαρρύνουν χωρίς να τα πιέζουν;
Δεν είναι το «μπράβο, τα έκανες τέλεια». Δεν είναι το «σίγουρα μπορείς, σε εμπιστεύομαι και σε πιστεύω». Αυτά είναι λόγια που μένουν στην επιφάνεια. Η ενθάρρυνση είναι κάτι πιο ουσιαστικό. Είναι να διακρίνω το παιδί μου, να το βλέπω πραγματικά. Είναι να το συναισθάνομαι, να κατανοώ τις δυσκολίες του χωρίς να τις σβήνω ούτε να τις διογκώνω. Να στέκομαι δίπλα του και να του δείχνω ότι έχει αξία, ακόμα κι όταν δεν τα καταφέρνει με την πρώτη.
Η ενθάρρυνση δεν παγιδεύει το παιδί σε προσδοκίες. Δεν του βάζει βάρη να αποδείξει ότι αξίζει. Είναι η αποδοχή του συναισθήματός του, η αναγνώριση της προσπάθειάς του και η τρυφερή ώθηση που του λέει: «Είσαι ικανός να προσπαθήσεις ξανά, κι εγώ είμαι εδώ μαζί σου».
Δεν είναι ψεύτικη αισιοδοξία ούτε υπερβολικός έπαινος. Είναι ο χώρος που δίνουμε στο παιδί να δοκιμάσει, να κάνει λάθη, να μάθει, να σταθεί στα πόδια του.
Η ενθάρρυνση είναι να βλέπω το παιδί μου όπως είναι και να του δείχνω ότι έτσι ακριβώς έχει αξία. Με βάση αυτό βοήθεια είναι να κατανοώ την δυσκολία την δυσαρέσκειά του το δυσφορικό συναίσθημα, να δηλώνω πως είμαι εκεί να ακούσω και να διερωτηθούμε μαζί( ανάλογα και την ηλικία) Ποια λύση βρίσκει σε αυτό!
Πώς μπορούμε να ενισχύσουμε την αυτοπεποίθηση ενός παιδιού που ξεκινάει για πρώτη φορά το σχολείο ή αλλάζει τάξη/σχολείο;
Η αυτοπεποίθηση δεν χτίζεται με μαγικές λύσεις ούτε με μια κίνηση που κάναμε μια φορά. Είναι τρόπος ζωής. Είναι ο τρόπος που μιλάμε στο παιδί μας καθημερινά, που το ακούμε, που το βλέπουμε. Χτίζεται μέσα από μικρές, σταθερές στιγμές: όταν αναγνωρίζουμε την προσπάθεια, όταν αποδεχόμαστε το συναίσθημά του, όταν του δείχνουμε ότι αξίζει όπως είναι. Σημαντικό ρόλο παίζει και η συνεργασία με τον δάσκαλο, ώστε να υπάρχει κοινή γλώσσα και στήριξη στο νέο περιβάλλον. Η αυτοπεποίθηση θέλει επίσης υπομονή, δεν έρχεται από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά καλλιεργείται μέρα με τη μέρα. Και χρειάζεται σταδιακή προσαρμογή, με σεβασμό στον ρυθμό του παιδιού, χωρίς βιασύνη και χωρίς συγκρίσεις.
Ποιες είναι οι πρώτες ενδείξεις ότι ένα παιδί ίσως χρειάζεται περισσότερη υποστήριξη (π.χ. επίμονο άγχος, άρνηση να πάει σχολείο);
Οι πρώτες ενδείξεις ότι ένα παιδί δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στο σχολείο συχνά εμφανίζονται στο σώμα του. Επαναλαμβανόμενα ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλοι, πονάκια στην κοιλιά, αϋπνία ή κούραση χωρίς ιατρική αιτία, μπορεί να δείχνουν ότι το παιδί βιώνει έντονο άγχος. Αυτά τα σωματικά σημάδια είναι τρόπος με τον οποίο το παιδί «μιλά» όταν δεν έχει ακόμη τα λόγια να εκφράσει το συναίσθημά του.
Έπειτα φαίνονται και οι συμπεριφορικές ενδείξεις: άρνηση να πάει σχολείο, συχνές δικαιολογίες για να μείνει σπίτι, έντονη προσκόλληση στον γονέα ή αποφυγή κοινωνικών δραστηριοτήτων. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι αυτές οι αντιδράσεις μπορεί να είναι φυσιολογικές στην αρχή της χρονιάς.
Ωστόσο, να το οριοθετήσουμε αναπτυξιακά αυτό και ηλικιακά. Για παράδειγμα:
Ένα παιδί παιδικού σταθμού μπορεί να χρειαστεί ακόμα και τρεις μήνες για να προσαρμοστεί και να έχουμε και παλινδρομήσεις μετά από ιώσεις, διακοπές κ.α
Ένα παιδί Α’ δημοτικού αναμένεται μέσα σε περίπου δύο εβδομάδες να έχει βρει σταδιακά τα εργαλεία για να αντεπεξέλθει.
Ενα μεγαλύτερο παιδιά ακόμη πιο γρήγορα λόγω προηγούμενης εμπειρίας και γνωστικής ανάπτυξης
Με ποιον τρόπο μπορούν οι γονείς να καλλιεργήσουν θετική στάση για το διάβασμα και τα μαθήματα από την αρχή της χρονιάς;
Από την αρχή της χρονιάς, οι γονείς μπορούν να καλλιεργήσουν θετική στάση για το διάβασμα και τα μαθήματα μέσα από τη δική τους στάση και τη σχέση τους με το παιδί. Το πρώτο βήμα είναι η εμπιστοσύνη προς τον δάσκαλο. Ο γονιός δεν χρειάζεται να αντικαθιστά τον εκπαιδευτικό ούτε να γίνεται ο ίδιος «δάσκαλος» στο σπίτι. Ο ρόλος του είναι υποστηρικτικός: να βρίσκεται παρών, διαθέσιμος, αλλά όχι να κάνει τη δουλειά του παιδιού αντί για εκείνο.
Η μελέτη είναι προσωπική πορεία του παιδιού. Χρειάζεται οι γονείς να αποδέχονται τα λάθη του, να τα βλέπουν ως σημάδια εξέλιξης και όχι αποτυχίας. Ο έλεγχος των τετραδίων και των εργασιών δεν γίνεται για να βρεθούν λάθη, αλλά για να υπάρχει μια ήρεμη εποπτεία της πορείας του παιδιού. Κι αν καμιά φορά ξεχάσει μια άσκηση ή δεν είναι τέλεια τα γράμματά του, δεν έγινε τίποτα. Η μάθηση είναι εξελικτική διαδικασία, με ανομοιομορφίες και σκαμπανεβάσματα.
Εξίσου σημαντικό είναι να μη μετατρέπεται η μελέτη σε εξαντλητική διαδικασία. Δεν είναι ωφέλιμο τα παιδιά να διαβάζουν ατελείωτες ώρες, αργά το βράδυ ή να ξυπνούν πιο νωρίς το πρωί για να προλάβουν. Η μάθηση χρειάζεται ξεκούραστο μυαλό και συγκέντρωση. Γι’ αυτό είναι χρήσιμο να δημιουργηθεί μια σταθερή ρουτίνα, ανάλογα με την ηλικία και την τάξη του παιδιού, με συγκεκριμένο χρόνο μελέτης μέσα στη μέρα. Έτσι το παιδί μαθαίνει να οργανώνεται, να έχει όρια και να κρατά ισορροπία ανάμεσα στη μελέτη και το παιχνίδι.
Το σημαντικότερο όμως είναι το παράδειγμα. Αν το παιδί βλέπει ότι οι γονείς διαβάζουν, τότε το διάβασμα γίνεται κομμάτι της καθημερινότητας και όχι αγγαρεία. Δεν χρειάζεται να είναι πάντα λογοτεχνία ή επιστημονικά βιβλία. μπορεί να είναι ένα περιοδικό, ένα άρθρο ή ακόμα κι ένα παιδικό βιβλίο. Το μήνυμα που περνάει στο παιδί είναι ότι το διάβασμα είναι χαρά, τρόπος ζωής, μονοπάτι ανακάλυψης.
Και κάτι τελευταίο, απλό αλλά όμορφο: ακόμα και στη μαγειρική, μπορείτε να διαβάσετε μαζί μια συνταγή. Ειδικά με τα μικρότερα παιδιά, δώστε τους την ευκαιρία να σας διαβάσουν τα υλικά ή να ακολουθήσουν τα βήματα. Έτσι η ανάγνωση γίνεται παιχνίδι, εμπειρία ζωής και κοινή δημιουργία. Καμαρώστε για αυτή την επιτυχία.
Ποιο είναι το πιο σημαντικό μήνυμα που θα θέλατε να δώσετε στους γονείς για τη νέα σχολική χρονιά;
Το σημαντικότερο μήνυμα είναι να συνεχίσουν να είναι γονείς. Οι γονείς δεν χρειάζεται να γίνουν «δάσκαλοι» στο σπίτι, αλλά να είναι το ασφαλές πλαίσιο μέσα στο οποίο το παιδί θα επιστρέφει κάθε μέρα.
Το πιο σημαντικό είναι:
- Να δείξουν εμπιστοσύνη στον δάσκαλο.
- Να αποδεχτούν τα λάθη του παιδιού ως φυσικό μέρος της μάθησης.
- Να στηρίξουν χωρίς να πιέζουν ή να ελέγχουν υπερβολικά.
- Να δημιουργήσουν μια σταθερή ρουτίνα μελέτης χωρίς εξαντλητικά ωράρια.
- Να γίνουν οι ίδιοι πρότυπο διαβάσματος και περιέργειας για τον κόσμο.
- Να μοιράζονται απλές στιγμές ανάγνωσης (ένα βιβλίο, μια συνταγή, ένα περιοδικό).
Έτσι το παιδί δεν θα νιώσει ότι το διάβασμα είναι βάρος, αλλά ότι είναι ένα ταξίδι που αξίζει να το ζήσει με χαρά.
Ευτυχία Βαρσαμή-mΨυχοπαιδαγωγός, ΕΚΠΑ-MSc Αναπτυξιακή Ψυχολογία
Πηγή: skai.gr
