Γερμανία: Προσφυγή για παρακολουθήσεις δημοσιογράφων από την BND

 Συνταγματικό Δικαστήριο της Καρλσρούης απέρριψε την προσφυγή των Δημοσιογράφων χωρίς Σύνορα (Reporters Without Borders – RWB) και της Κοινωνίας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Gesellschaft für Freiheitsrechte – GFF) κατά της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Πληροφοριών (BND), με τις δύο οργανώσεις να στρέφονται ακολούθως στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ).

Η νέα νομοθεσία σχετικά με την BND, όπως διαμορφώθηκε μετά την αναθεώρηση του 2020, «επιτρέπει την πλήρη παρακολούθηση ανθρώπων που εργάζονται σε μέσα ενημέρωσης, ιδίως εκτός Γερμανίας, θέτοντας με αυτόν τον τρόπο σε κίνδυνο την ελευθερία του Τύπου», αναφέρει στην αιτιολογία της η διευθύντρια των RWB, Άνια Όστερχαους. «Πρόκειται για σοβαρές παραβιάσεις της ιδιωτικής σφαίρας», οι οποίες θα μπορούσαν να αφορούν ευρύτερα τους πολίτες στη Γερμανία, προσθέτει ο Μπίγιαν Μοΐνι της GFF.

Η μακρά χείρα της BND

Στο πλαίσιο της «στρατηγικής απόκτησης πληροφοριών στο εξωτερικό» η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Πληροφοριών έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει μέσα παρακολούθησης για ιδιώτες. Μεταξύ άλλων και το κρατικό λογισμικό Trojan – ένα software που εγκαθίσταται κρυφά σε ηλεκτρονικές συσκευές, όπως κινητά τηλέφωνα. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να ελέγξει όλες τις επικοινωνίες του εκάστοτε υπό παρακολούθηση ιδιώτη – σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και στη Γερμανία, όπου όμως η BND δεν επιτρέπεται να δραστηριοποιείται.

«Το νομικό πλαίσιο επιτρέπει περισσότερες παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων από ποτέ άλλοτε», επικρίνει ο Μοΐνι, χαρακτηρίζοντας θλιβερό το γεγονός ότι το Συνταγματικό Δικαστήριο δεν δέχθηκε καν να εξετάσει επί της ουσίας την προσφυγή των δύο οργανώσεων. Και τον Μάιο του 2020 το ίδιο δικαστήριο είχε ασχοληθεί με το προηγούμενο νομικό πλαίσιο για την BND, κρίνοντας ότι αντίκειται στο γερμανικό Σύνταγμα.

«Νομικό και πολιτικό σκάνδαλο»

Ο Μοΐνι είναι υπεύθυνος για τον συντονισμό των διαδικασιών τόσο στην πρόσφατη όσο και στην παλαιότερη προσφυγή των δύο οργανώσεων. Και σύμφωνα με τον ίδιο το γεγονός ότι η σχετική νομοθεσία καθιστά δυνατή την παρακολούθηση ιδιωτών αποτελεί «νομικό και πολιτικό σκάνδαλο». Το ισχύον πλαίσιο, όπως και το παλαιότερο που είχε κριθεί αντισυνταγματικό, επιτρέπει στην BND την ηλεκτρονική παρακολούθηση στο εξωτερικό με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους και με τη βοήθεια όρων αναζήτησης.

Το απαράδεκτο κατά τον Μοΐνι είναι πως η BND μπορεί να συλλέξει υπερβολικά πολλά δεδομένα, να ερευνήσει υπερβολικά πολλούς τομείς, να παρακολουθήσει υπερβολικά πολλά άτομα και να έχει υπερβολικά εκτενή εποπτεία σε όσα κάνουν οι ερευνητικοί δημοσιογράφοι.

Σύμφωνα με τον ίδιο το νομικό πλαίσιο περιέχει πολλές ασάφειες σχετικά με την «αναγνώριση κινδύνου». Για παράδειγμα η BND μπορεί να παρακολουθεί ανθρώπους και διαύλους επικοινωνίας «για την προστασία της ικανότητας δράσης της Γερμανίας στο εξωτερικό». Ο συγκεκριμένος όρος ωστόσο είναι εξαιρετικά ευρύς, με αποτέλεσμα «να μπορούν να εμπίπτουν στο πεδίο του ουσιαστικά τα πάντα». Διότι δεν εξηγείται πουθενά επακριβώς τι σημαίνει ικανότητα δράσης ή πώς προστατεύεται αυτή.

Μεγαλύτερος ο κίνδυνος για τους μη Γερμανούς

Κατά τον Μοΐνι αντισυνταγματική είναι και η διάκριση που κάνει ο νόμος για την BND ανάμεσα σε άτομα με και χωρίς γερμανικό διαβατήριο. Με αυτήν τη λογική για παράδειγμα, εάν ένας Γερμανός έχει παντρευτεί με μία Τουρκάλα, ζουν στη Γερμανία αλλά περάσουν ένα διάστημα στο εξωτερικό, η BND θα μπορούσε να παρακολουθεί την Τουρκάλα, αλλά όχι τον σύζυγό της.

Η νομοθεσία δεν επιτρέπει την αξιολόγηση e-mail ή μηνυμάτων που έχουν σταλθεί από πλατφόρμες όπως το Telegram – αυτό όμως δεν αρκεί για να καθησυχάσει τον Μοΐνι. Επειδή η Υπηρεσία μπορεί να αποκτήσει πρόσβαση στα μεταδεδομένα και να διαπιστώνει ποιος επικοινωνεί με ποιον και για πόσο μεγάλο χρονικό διάστημα – και ως αποτέλεσμα να διαπιστώσει και να αναλύσει το δίκτυο επαφών του εκάστοτε ατόμου και κατ’ επέκταση να λάβει στοιχεία για τις δραστηριότητές του.

Επιπτώσεις στην κριτική δημοσιογραφία;

Η Χέλενα Χαν από τους RWB ανησυχεί πως για τους δημοσιογράφους αλλά και για άλλους επαγγελματίες, όπως τους γιατρούς και τους δικηγόρους, καθίσταται ολοένα πιο δύσκολη η προστασία των πηγών και των επαφών τους. Και την ίδια στιγμή «όταν κρυφακούει και ο κρατικός μηχανισμός, γίνεται πιο δύσκολη και η κριτική δημοσιογραφία».

Όλα αυτά δυσχεραίνουν και την πρόσβαση των δημοσιογράφων σε πληροφοριοδότες, διότι διαταράσσεται η σχέση εμπιστοσύνης – η οποία όμως είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την καλή, ανεξάρτητη, κριτική δημοσιογραφία.

Οι δύο οργανώσεις πάντως δεν θεωρούν απειλητική μόνο τη δραστηριότητα της BND. Για τη Χαν δεν έχει καμία σημασία ποια είναι η χώρα ή η κυβέρνηση που παρακολουθεί δημοσιογράφους και όχι μόνο. Επειδή οπουδήποτε και από οποιονδήποτε και αν επιχειρείται, η παρακολούθηση δημοσιογράφων αποτελεί «μία σοβαρότατη παραβίαση και επίθεση στην ελευθερία του Τύπου».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς