Διαστάσεις μάστιγας σε βάρος των φτωχών παίρνει το παράνομο εμπόριο ανθρώπινων οργάνων στην Αφρική. Η έλλειψη νόμων και η υψηλή ζήτηση επιτρέπουν την άνθηση του
Το εμπόριο ανθρώπινων οργάνων «έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας, αλλά αποσιωπάται σε μεγάλο βαθμό» – αυτή είναι η εκτίμηση του Νιγηριανού δικηγόρου για τα ανθρώπινα δικαιώματα Φρανκ Τίτιε. Λέει χαρακτηριστικά στην DW: «Θα περίμενε κανείς ότι η δημόσια αποδοκιμασία θα ήταν πολύ μεγαλύτερη, αλλά δεν είναι έτσι».
Η δεξαμενή σκέψης Global Financial Integrity (GFI) με έδρα την Ουάσινγκτον επικεντρώνεται στη διαφθορά, το παράνομο εμπόριο και το ξέπλυμα χρήματος. Η GFI εκτιμά ότι το κέρδος ετησίως από την εμπορία οργάνων κυμαίνεται από 840 εκατομμύρια έως 1,7 δισεκατομμύρια δολάρια (755 εκατομμύρια έως 1,5 δισεκατομμύρια ευρώ).
Η δωρεά οργάνων και η μεταμόσχευση είναι καθιερωμένες ιατρικές διαδικασίες που είναι ζωτικής σημασίας για τη φροντίδα των ασθενών με ανεπαρκή όργανα. Οι διαδικασίες μπορούν να είναι πολύ επιτυχείς εάν διεξάγονται με συναίνεση μετά από ενημέρωση και διαφάνεια. Ωστόσο, υπάρχει ανησυχία ότι οι μεταμοσχεύσεις οργάνων στην Αφρική συχνά «καθοδηγούνται κυρίως από τη φτώχεια και όχι από το ευγενές κίνητρο της διάσωσης μιας ζωής ή της βοήθειας στην κατάσταση της υγείας ενός ατόμου», σημειώνει ο Τίτιε. «Υπάρχει ιατρικό προσωπικό, ιδίως γιατροί, που είναι αδίστακτοι».
«Πόσο κοστίζει το νεφρό μου;»
Η πώληση ανθρώπινων οργάνων είναι παράνομη σε όλη την Αφρική. Το 2022, ωστόσο, το Εθνικό Νοσοκομείο Kenyatta στο Ναϊρόμπι αναγκάστηκε να δημοσιεύσει μια ανάρτηση στο Facebook με τη λεζάντα «Δεν αγοράζουμε νεφρά!». Αυτό συνέβη επειδή το νοσοκομείο είχε καταγράψει την ερώτηση «Πόσο δίνετε για το νεφρό μου;» ως την πιο συχνή.
Σύμφωνα με τον Γουίλις Οκούμου, ανώτερο ερευνητή του Ινστιτούτου Μελετών Ασφάλειας, δεν είναι όλες οι «παράτυπες» μεταμοσχεύσεις αναγκαστικές. Κατά τη διάρκεια μιας έρευνας για το εμπόριο οργάνων στο Ελντορέτ, μια πόλη στη δυτική Κένυα, ο Οκούμου βρήκε πρόθυμους πωλητές: νεαροί άνδρες δέχτηκαν να πουλήσουν τα νεφρά τους για «γρήγορα χρήματα». «Δεν εξαναγκάστηκαν με κανέναν τρόπο», λέει ο Οκούμου, προσθέτοντας ότι στους δότες προσφέρθηκαν «έως και 6.000 δολάρια».
Οι δωρητές σπάνια λαμβάνουν σημαντικά μεγαλύτερα χρηματικά ποσά. Θυμάται ότι είδε «αρκετούς νέους ανθρώπους με ουλές στο στομάχι τους» – σημάδια ότι είχαν υποβληθεί σε αυτή τη διαδικασία. Δεν έδειχναν να φοβούνται τη δίωξη καθώς οι αρχές δυσκολεύονταν να επιβάλουν τον νόμο. Οι περισσότεροι από αυτούς είχαν αγοράσει μια μοτοσικλέτα ή είχαν χτίσει ένα νέο σπίτι, για παράδειγμα. Οι δότες στρατολογούσαν επίσης άλλους νεαρούς άνδρες να δωρίσουν τα νεφρά τους για να προμηθεύσουν μια αυξανόμενη μαύρη αγορά εκτός Κένυας.
Αύξηση της διακίνησης οργάνων
Αν και οι λεπτομέρειες σχετικά με τον παράνομο κόσμο της εμπορίας οργάνων δεν είναι σαφείς, οι ειδικοί πιστεύουν ότι η Αίγυπτος, η Λιβύη, η Νότια Αφρική, η Κένυα και η Νιγηρία είναι οι χώρες της Αφρικής που πλήττονται περισσότερο. Οι λόγοι γι’ αυτό είναι πολύπλοκοι, καθώς οι κανονισμοί για τις μεταμοσχεύσεις και τη δωρεά οργάνων διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. Το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα (UNODC) χρησιμοποιεί τον όρο τουρισμός μεταμοσχεύσεων. Το UNODC εξέφρασε επίσης την ανησυχία ότι παράνομα μεταμοσχευμένα όργανα από ευάλωτες ομάδες πληθυσμού διοχετεύονται σε πλουσιότερους λήπτες.
Το γεγονός ότι οι πλουσιότεροι ασθενείς θέλουν μερικές φορές να προμηθεύονται όργανα παράνομα συνδέεται επίσης με την κραυγαλέα έλλειψη: Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Παρατηρητήριο Δωρεάς και Μεταμόσχευσης Οργάνων, λιγότερο από το δέκα τοις εκατό των ιατρικά αναγκαίων μεταμοσχεύσεων πραγματοποιούνται παγκοσμίως.
Στην Αφρική, υπάρχουν ιδιαίτερα λίγα ιατρικά κέντρα που πραγματοποιούν νόμιμες μεταμοσχεύσεις. Σε μια έκθεση του 2020, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) μέτρησε μόνο 35 κέντρα μεταμόσχευσης νεφρού σε ολόκληρη την ήπειρο. Αυτή η ανεπαρκής ικανότητα αποδίδεται στην έλλειψη προσβασιμότητας, στην περιορισμένη τεχνογνωσία και στην οικονομική υποστήριξη.
Μια εξελιγμένη επιχείρηση
Ο Οκούμου πιστεύει ότι η πόλη Ελντορέτ της Κένυας είναι μέρος ενός μεγαλύτερου συνδικάτου διεθνών διακινητών ανθρώπινων μελών. Οι νεαροί άνδρες που συνάντησε «μιλούσαν για γιατρούς που δεν μιλούσαν σουαχίλι και ήταν ινδικής καταγωγής». Επομένως, πρέπει να πρόκειται για μια διεθνή επιχείρηση.
Πέρυσι, δικαστήριο του Λονδίνου καταδίκασε ένα Νιγηριανό γερουσιαστή, τη σύζυγό του και έναν γιατρό. Είχαν από κοινού στοχεύσει το νεφρό ενός νεαρού άνδρα από το Λάγος. Ήταν η πρώτη απόφαση βάσει των βρετανικών νόμων περί σύγχρονης δουλείας που τιμωρούσε υπόπτους για συνωμοσία με σκοπό τη συλλογή οργάνων.
Ωστόσο, ο Νιγηριανός δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων Τίτιε προειδοποιεί επίσης για τη «στενή σχέση μεταξύ της εμπορίας ανθρώπων και της συλλογής οργάνων»: οι έμποροι οργάνων θα μπορούσαν επίσης να καταφύγουν στα λεγόμενα «εργοστάσια μωρών» στη Νιγηρία – συνδικάτα που απαγάγουν κορίτσια και νεαρές γυναίκες, τις αφήνουν έγκυες παρά τη θέλησή τους και πωλούν τα μωρά στη μαύρη αγορά.
Για τον δικηγόρο, είναι σαφές ότι και τα τοπικά ιατρικά κέντρα έχουν ευθύνη να μην εκμεταλλεύονται ευάλωτους ανθρώπους: «Τι συμβαίνει όταν το ιατρικό προσωπικό, ιδίως οι γιατροί στα ελίτ νοσοκομεία της Αμπούτζα και του Λάγος, λένε στους πλούσιους ασθενείς τους ότι δεν έχουν να ανησυχούν για τίποτα;». Σίγουρα θα βρουν έναν φτωχό άνθρωπο για να πουλήσουν το όργανο που χρειάζονται.
Επιμέλεια: Κώστας Αργυρός
