Τα Κορέστεια εγκαταλείφθηκαν μαζικά τα δύσκολα χρόνια του Εμφύλιου Πολέμου (1946-1949) και ένα μέρος της ιστορίας του τόπου σιώπησε για πάντα
Του Νικόλα Μπάρδη
Τα Κορέστεια είναι μία ιστορική περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, στους νομούς Καστοριάς και Φλώρινας, με μακρά και βαριά ιστορία. Η ονομασία της προέρχεται πιθανόν από την αρχαία Ορεστίδα, αρχαία μακεδονική χώρα της περιοχής.
Τα πλίνθινα αυτά χωριά, με τα χαρακτηριστικά κόκκινα σπίτια, είναι χτισμένα στους δυτικούς πρόποδες του όρους Βέρνο (Βίτσι), τους ανατολικούς πρόποδες του όρους Όρλοβο και τους ανατολικούς πρόποδες του όρους Τρικλάριο, πολύ κοντά στους παραπόταμους του Λιβαδοπόταμου, σε μία έκταση γεμάτη από οξυές. Το Φθινόπωρο που τα φύλλα των δέντρων γίνονται πορτοκαλοκόκκινα, τα σπίτια γίνονται ένα με το τοπίο, και η εικόνα είναι άκρως κινηματογραφική. Βέβαια, παρά την ομορφιά τους, έχουν πια ερημώσει, και μόνο μερικά σπίτια στέκουν ακόμη όρθια και «μαρτυρούν» το μεγαλείο άλλων εποχών. Τα Κορέστεια εγκαταλείφθηκαν μαζικά τα δύσκολα χρόνια του Εμφύλιου Πολέμου (1946-1949) και ένα μέρος της ιστορίας του τόπου σιώπησε για πάντα…
Αρχιτεκτονική
Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική των χωριών είναι ιδιαίτερη για την περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας. Τα παλιά σπίτια είναι κατασκευασμένα από πλίνθους, με κοκκινόχωμα και άχυρο, που δίνουν αυτό το ιδιαίτερο κοκκινωπό χρώμα στο τοπίο. Ο τρόπος κατασκευής των σπιτιών διατηρήθηκε έως τα μέσα του 20ου αιώνα και έπειτα σταμάτησε. Τα τελευταία χρόνια μελετάται η ένταξη των οικισμών της δημοτικής ενότητας Κορεστείων σε καθεστώς προστασίας, από την Εφορεία Νεώτερων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας. Το μοναδικό κτίριο της περιοχής που έχει χαρακτηριστεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ως «ιστορικό και διατηρητέο» είναι το σπίτι όπου σκοτώθηκε ο ήρωας του Μακεδονικού Αγώνα Παύλος Μελάς, το οποίο λειτουργεί σήμερα ως μουσείο.
Από τα πλινθόχτιστα σπίτια των Κορεστείων έχουν διασωθεί περίπου εκατό σπίτια στους εγκαταλελειμμένους οικισμούς Γάβρος, Κρανιώνας και Μαυρόκαμπος, ενώ σε αντίστοιχο αριθμό έχουν διασωθεί σε καλύτερη κατάσταση, στους κατοικημένους οικισμούς Άγιος Αντώνιος, Μακροχώρι και Μελάς. Η συντήρηση αυτών των σπιτιών κρίνεται δύσκολη λόγω της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης, αλλά και λόγω του φαινομένου της συνιδιοκτησίας.
Μακεδονικός Αγώνας (1904-1908)
Στη Μακεδονία, όπως και στην υπόλοιπη Οθωμανική Αυτοκρατορία, η καλύτερη και πιο γόνιμη γη στα πεδινά ανήκε κυρίως σε Τούρκους μπέηδες. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν αλβανικής καταγωγής και ασκούσαν παράλληλα χρέη φοροεισπράκτορα, που αυθαιρετούσαν και χρηματίζονταν ασύστολα, διαθέτοντας και μια ένοπλη τοπική αστυνομία. Έτσι, η ζωή για τους χωρικούς ήταν σκληρή και η δικαιοσύνη δυσεύρετη. Στα ορεινά και στις πιο απομονωμένες περιοχές υπήρχαν ελεύθερα χωριά, φτωχά και με άγονη γη. Πλήρωναν μόνο φόρους στους Τούρκους και ήταν στο έλεος ληστρικών συμμοριών, όταν δεν ανέθεταν την ασφάλειά τους σε τοπικούς λήσταρχους.
Οι πιο δραστήριοι ήταν εποχιακοί εργάτες, καρβουνιάρηδες ή ξυλοκόποι, ενώ άλλοι αναγκάζονταν να στραφούν στη ληστεία, επάγγελμα αρκετά αποδοτικό εκείνη την εποχή. Τόπος χωρίς οδικό δίκτυο και με περιοχές τελείως απομονωμένες η μία από την άλλη, με έλλειψη ασφάλειας, σύντομα θα υποστεί τη βουλγαρική προπαγάνδα, που θα κυριαρχήσει με την τρομοκρατία.
Έτσι αναδεικνύονται πρωτοκλασάτα στελέχη, αρχικά της ΕΜΕΟ ο Τσακαλάρωφ στο Σμαρδέσι (σημερινή Κρυσταλλοπηγή Φλώρινας), ο Μήτρε Βλάχος στο Μακροχώρι, ο Ατανάς Κερσάκωφ από την Ιεροπηγή Καστοριάς και ο Λαζάρ Ποπτράϊκωφ στο Δενδροχώρι. Ενόψει της προετοιμασίας της εξέγερσης του Ίλιντεν (20 Ιουλίου 1903 / η εξέγερση έγινε 2 Αυγούστου) χρίζονται οι τοπικοί ηγέτες, και στο τέλος του Αυγούστου πραγματοποιείται στο Σιδηροχώρι Καστοριάς συνάντηση του απεσταλμένου του Τσόντεφ από το περιβάλλον της βουλγαρικής ανωτάτης αρχής με τους τοπικούς ηγέτες.
Έναν μήνα περίπου μετά την εξέγερση καίγονται τα περισσότερα χωριά από τους Τούρκους, μερικά ολοσχερώς, και τον Οκτώβριο του 1904 σκοτώνεται στη Στάτιστα (σημερινός Μελάς) ο Παύλος Μελάς. Με το κίνημα των Νεότουρκων το 1908 αναστέλλεται κάθε εμπόλεμη δραστηριότητα, μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913).
Η Εγκατάλειψη
Η περιοχή δέχτηκε το τελειωτικό χτύπημα στα χρόνια του Εμφύλιου Πολέμου (1946-1949) και τα περισσότερα χωριά ερήμωσαν. Ο κ. Χρηστίδης όμως δεν ξεχνά τον τόπο καταγωγής του, και τον επισκέπτεται συχνά. «Ο τόπος καταγωγής του καθενός είναι ιερός», όπως λέει χαρακτηριστικά στην κάμερα του «Όπου Υπάρχει Ελλάδα».
Θυμάται, μάλιστα, σπαρακτικές σκηνές του εμφύλιου πολέμου, αλλά και τα χρόνια που το σχολείο του Μαυρόκαμπου έσφυζε από ζωή. Σήμερα το κτίριο είναι μισογκρεμισμένο και μερικές σημειώσεις στον πίνακα και τους τοίχους φανερώνουν την ύπαρξη ανθρώπων κάποτε εκεί. «Η σημερινή όψη του χωριού μου προκαλεί μεγάλη θλίψη», λέει με βουρκωμένα μάτια ο κ. Χρηστίδης. Κάποιες φορές μάλιστα γυρίζει στο πατρικό του και φωνάζει «μάνα ήρθα», περιμένοντας μία φωνή, μία στερνή απόκριση, μία ελπίδα μέσα στα ερείπια…
Πηγή: skai.gr
