Της Μαρίνας Ζιώζιου
Μια ελπίδα γεννιέται στα ξύλινα ερείπια του Ορφανοτροφείου της Πριγκήπου στην Πόλη, καθώς η προοπτική να λειτουργήσει ως ξενοδοχείο μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια.
Η Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου αποφάσισε ομόφωνα την οικονομική αξιοποίηση του κτιρίου, το οποίο παραμένει κλειστό εδώ και δεκαετίες. Βέβαια, αυτό μένει να το δούμε στην πράξη, αφού τα «αγκάθια» είναι πολλά και δεν είναι η πρώτη φορά που το Φανάρι ανακινεί ξανά το ζήτημα.
Για τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο το Ορφανοτροφείο είναι ένα από τα σύμβολα της ταυτότητας της ελληνικής μειονότητας στην Τουρκία και της ιστορικής κληρονομιάς του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι το Ορφανοτροφείο έχει να συντηρηθεί από το 1964, οπότε οι τουρκικές αρχές διέταξαν τη διεύθυνσή του να εκκενώσει «εντός ολίγων ωρών» το κτίριο, στο οποίο φιλοξενούνταν 223 παιδιά. Η τελευταία διευθύντριά του υπήρξε η Μαρίκα Χάτσου, η οποία εργάστηκε με υποδειγματικό τρόπο και πρόσφερε αγάπη και θαλπωρή στους μαθητές της.
Επίσης, το 2018 η Europa Nostra, η κορυφαία οργάνωση πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη, και το Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, ανακοίνωσαν τα 7 πιο επαπειλούμενα κέντρα πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη. Μεταξύ των 7 μνημείων περιλαμβάνεται και το Ορφανοτροφείο της Πριγκήπου.
Το μεγαλύτερο ξύλινο κτίριο στην Ευρώπη
Το Ορφανοτροφείο της Πριγκήπου θεωρείται το μεγαλύτερο ξύλινο κτίριο στην Ευρώπη και μαζί με το Κάστρο του Λευκού Ερωδιού στην Ιαπωνία από τα μεγαλύτερα στον πλανήτη. Το μεγαλοπρεπές ξύλινο πενταώροφο κτίριο είναι επιφάνειας 2.380 τ.μ. και όγκου 48.000 κυβικών μέτρων. Βρίσκεται σε υψόμετρο 206 μέτρων στην κορυφή του πευκόφυτου Λόφου του Χριστού και με θέα τη γειτονική Θεολογική Σχολή της Χάλκης.
Το οικοδόμημα – «κόσμημα» διέθετε 206 δωμάτια, διπλές τραπεζαρίες, αίθουσες γραφείων, αίθουσες συναυλιών και χορού, τεράστια μαγειρεία, μεγάλες επιφάνειες υπογείων, λουτρώνα με δεκατέσσερις κρουνούς θερμού και κρύου νερού και έναν απέραντο εξώστη με καλοδουλεμένα κιγκλιδώματα, ξύλινες κολόνες, μοναδική θέα προς τα παράλια της Ασίας και προοριζόταν για ξενοδοχείο με καζίνο.
Η μελέτη και ανέγερσή του το 1898, είναι έργο του περίφημου για την εποχή γαλλοοθωμανού, λεβαντίνου, αρχιτέκτονα Alexander Vallaury και αποτελεί ξεχωριστό παράδειγμα όσμωσης των πολιτισμών, έδρα εξέχουσας φιλανθρωπίας. Εκεί διασταυρώθηκαν πολλές σημαντικές τροχιές της Ιστορίας αυτού του τόπου. Όπως η κοσμοπολίτικη επιχειρηματική δραστηριότητα της εταιρείας του Orient Express, η οποία παράλληλα με το περίφημο τραίνο που συνέδεε το Παρίσι και την Κωνσταντινούπολη έχτιζε ξενοδοχεία, όπως ένα μεγάλο συγκρότημα στα Θεραπειά και μετά στην Πρίγκηπο.
Ωστόσο, το συγκεκριμένο κτίριο δεν κατάφερε να εξασφαλίσει ποτέ άδεια εκμετάλλευσης από τον σουλτάνο Αμπντουλχαμίτ Β’ ως ξενοδοχείο. Αυτή η εξέλιξη έδωσε την άνεση στην ακμάζουσα ελληνική αστική τάξη της «καθ’ ημάς Ανατολής», με προεξάρχουσα την Ελένη Ζαρίφη, σύζυγο του Μεγάλου Ευεργέτη, κορυφαίου τραπεζίτη της Κωνσταντινούπολης, Γεωργίου Ζαρίφη, να αγοράσει το κτίριο, να το μετατρέψει σε Ορφανοτροφείο και να το παραχωρήσει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Η πλούσια ιστορία του «ξύλινου γίγαντα»
Στις 21 Μαΐου 1903 έγιναν τα εγκαίνια και η έναρξη της λειτουργίας του. Το νησί της Πριγκήπου, έδρα του περίβλεπτου οικοδομήματος, είναι ένας τόπος που χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισμών, με τις κοινότητες Ελλήνων, Εβραίων, Αρμενίων, Τούρκων να συμβιώνουν αρμονικά για πολλά χρόνια. Αν και το Ορφανοτροφείο βρίσκεται στο έδαφος του τουρκικού κράτους, ο σουλτάνος Αμπτουλχαμίτ Β΄ το «αγκάλιασε» και του έδωσε ειδικά προνόμια. Φιλοξένησε πολλές χιλιάδες ορφανά και άπορα παιδιά, ενώ χρησίμευσε και ως ειδικό καταφύγιο Λευκορώσων προσφύγων που δεν θέλησαν να μείνουν στη Ρωσία μετά τη Σοβιετική Επανάσταση.
Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η κυβέρνηση του κόμματος Ένωσης και Προόδου επιτάσσει το κτίριο. Στην αρχή στεγάζονται οι μαθητές της Στρατιωτικής Σχολής Κουλελί, στη συνέχεια στρατιώτες των συμμαχικών γερμανικών δυνάμεων και τέλος Ρώσοι πρόσφυγες που έστειλαν στο νησί οι δυνάμεις κατοχής. Την περίοδο αυτή το κτίριο έχει πάρα πολλές φθορές. Τόσες φθορές, ώστε υπήρχαν φορές που οι προσωρινοί ένοικοί του δεν δίστασαν να ξηλώσουν τα παρκέ και να τα ρίξουν στη φωτιά για να ζεσταθούν τις κρύες μέρες του χειμώνα.
Μέχρι το 1942 στο Ορφανοτροφείο έμεναν μόνο αγόρια, ενώ τα κορίτσια φιλοξενούνταν στη Μονή Καμαριώτισσας στη Χάλκη. Τη χρονιά εκείνη, όμως, κατάσχεται η μονή και μεταφέρεται εκεί η τουρκική Ναυτική Στρατιωτική Σχολή. Έτσι τα κορίτσια μεταφέρονται και αυτά στο Ορφανοτροφείο της Πριγκήπου. Το Ίδρυμα λειτούργησε αδιαλείπτως ως το 1964, αλλά λόγω των εξαιρετικά διαταραγμένων σχέσεων του τουρκικού κράτους με το ελληνικό στοιχείο διατάχτηκε από το Υπουργείο Παιδείας η εκκένωσή του με το πρόσχημα του κινδύνου πυρκαγιάς.
Αμφισβητήθηκε ακόμα και η ιδιοκτησία του οικοδομήματος
Στην πορεία του χρόνου αμφισβητήθηκε ακόμα και η ιδιοκτησία του οικοδομήματος από το Πατριαρχείο, ζήτημα που επιλύθηκε οριστικά μετά από σχετική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το 2010, οπότε το Πατριαρχείο παρέλαβε κανονικά το νόμιμο τίτλο ιδιοκτησίας του από το τμήμα κτηματολογίου στην Πρίγκηπο.
Η αρχιτεκτονική μορφή του κτιρίου αποτελεί την τελευταία φάση της μακράς παράδοσης ξύλινων κατασκευών στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης, επηρεασμένο από τα ευρωπαϊκά ρεύματα που διέτρεχαν την πόλη την εποχή που ονομάσθηκε Belle Epoque.
Tο ξύλο ήταν η φυσική επιλογή γι’ αυτή την τεράστια ειδική κατασκευή στην Πρίγκηπο εκείνης της εποχής. Το οπλισμένο σκυρόδεμα έκανε ακόμα τα πρώτα του βήματα, ακόμα και στη βόρεια Ευρώπη, η χρήση του λίθου αποκλειόταν εξαιτίας του τεράστιου κόστους μεταφοράς, αλλά και της μεγάλης διάρκειας του χρόνου ανέγερσης, ενώ η εκτεταμένη χρήση χυτοσιδηρών διατομών στον σκελετό του κτιρίου ήταν μεν σχετικά διαδεδομένη ευρωπαϊκή πρακτική, αλλά έπρεπε να συνδυαστεί με πολυάριθμα εξειδικευμένα συνεργεία, ενδεχομένως μετακαλούμενα από το εξωτερικό.
Σε αντίθεση με όλα αυτά, το ξύλο διέθετε όλα τα πλεονεκτήματα, καθώς ως δομικό υλικό ήταν επί αιώνες στο επίκεντρο του συστήματος παραγωγής κατασκευών σε όλη την επικράτεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, αλλά και σε χώρες της ευρύτερης περιοχής, όπως η Ρωσία, η Ρουμανία κλπ. Είναι χαρακτηριστικό της μεγάλης υπόληψης που είχε το ξύλο εκείνη την εποχή, ότι περίτεχνες κατασκευές όπως το Afif Paşa yali στο Yeniköy πάνω στο Βόσπορο, έργο κι’ αυτό του αρχιτέκτονα του Ορφανοτροφείου Vallaury, αλλά και η πλειονότητα των πολυτελών εξοχικών κατοικιών της Πριγκήπου είχαν ξύλινο φέροντα οργανισμό.
Πηγή: skai.gr
