Ενόψει της συνάντησης Τραμπ–Πούτιν στην Αλάσκα η πολιτική ατζέντα εστιάζει ιδίως στα εδάφη της Ανατολικής Ουκρανίας – μεγάλο μέρος των οποίων ελέγχει de facto η Μόσχα. Ενόψει της συνάντησης στην Αλάσκα Τραμπ και Πούτιν ενδεχομένως έχουν εντελώς διαφορετικές απόψεις για το πώς θα έπρεπε να μοιάζει ο χάρτης της ουκρανικής επικράτειας. Στην Ουάσινγκτον θεωρούν ότι η Ουκρανία έχει έκταση περί τα 600.000 τ.χλμ. – ενώ κατά τη Μόσχα η χώρα είναι κατά το ένα πέμπτο μικρότερη, χωρίς ένα τμήμα των ανατολικών περιοχών.
Την ίδια στιγμή, παρά τις δηλώσεις Τραμπ περί ανταλλαγής εδαφών η Ουκρανία δεν ελέγχει ρωσικές περιοχές: η αντεπίθεση στο Κουρσκ έχει λάβει τέλος. Η Ουκρανία και οι σύμμαχοί της φοβούνται πως ο Τραμπ θα μπορούσε να καταλήξει σε συμφωνία για εδαφικές παραχωρήσεις προς τη Ρωσία, χωρίς τη συμμετοχή των Ουκρανών στις διαπραγματεύσεις.
Ποια ουκρανικά εδάφη ελέγχει η Ρωσία;
Η Ρωσία έχει στρέψει εδώ και χρόνια την προσοχή της στην Ανατολική Ουκρανία: μετά την κατάρρευση της φιλορωσικής κυβέρνησης στο Κίεβο τα ρωσικά στρατεύματα κατέλαβαν την Κριμαία, με τη Ρωσία να προχωράει αργότερα στην επίσημη προσάρτηση της περιοχής, έπειτα από ένα ψευδοδημοψήφισμα. Ακολούθως ξεκίνησε η αποσταθεροποίηση των περιοχών του Ντονέτσκ και του Λουάνσκ στα ανατολικά.
Στις 21 Φεβρουαρίου 2022 η Ρωσία αναγνώρισε στην περιοχή δύο υποτιθέμενα αυτόνομα κράτη – και τρεις ημέρες αργότερα η Μόσχα ξεκίνησε την εισβολή στην Ουκρανία, επεκτείνοντας τον έλεγχό της και σε περιοχές στη Ζαπορίζια και τη Χερσώνα. Στις τέσσερις περιοχές στα ανατολικά η Ρωσία προχώρησε σε νέα εικονικά δημοψηφίσματα τον Σεπτέμβριο του 2022, τα οποία υποτίθεται πως ανέδειξαν την επιθυμία των τοπικών πληθυσμών να προσχωρήσουν στη Ρωσική Ομοσπονδία.
Σύμφωνα βέβαια με πρόσφατη έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης υπήρξαν βιαιοπραγίες και καταναγκασμός σε βάρος πολιτών, οι οποίοι μάλιστα αποκλείονταν από τις κοινωνικές, εκπαιδευτικές και υγειονομικές παροχές, σε περίπτωση που αρνούνταν να λάβουν ρωσική υπηκοότητα.
Ο κομβικός ρόλος του Ντονμπάς
Γεωπολιτικά η περιοχή του Ντονμπάς, στην οποία βρίσκονται το Ντονέτσκ και το Λουχάνσκ, είναι κομβικής σημασίας: τα εδάφη αυτά έχουν ορυκτό πλούτο, με αποτέλεσμα η περιοχή να είναι σημαντική για τη χαλυβουργία και τη χημική βιομηχανία. Επιπλέον, τα πολύτιμα μέταλλα του υπεδάφους θα μπορούσαν στο μέλλον να αξιοποιηθούν για την παραγωγή τεχνολογικών προϊόντων. Και πέραν αυτών το Ντονμπάς αποτελεί μία χερσαία γέφυρα προς την Κριμαία.
Από το 2014 το Ντονμπάς έχει αποκτήσει και μεγάλη στρατιωτική σημασία για την Ουκρανία, καθώς στην περιοχή έχει οικοδομηθεί η πλέον κομβική γραμμή άμυνας της χώρας – την οποία η Ρωσία δεν έχει καταφέρει ακόμη να διαπεράσει, παρ’ ότι έχει καταλάβει μέρος των ανατολικών εδαφών.
Σύμφωνα με πληροφορίες στις συνομιλίες ΗΠΑ και Ρωσίας έγινε επανειλημμένα λόγος για εδαφικές παραχωρήσεις, στο πλαίσιο των οποίων η Μόσχα ζητά τον πλήρη έλεγχο στο Ντονέτσκ και το Λουάνσκ, ενώ φέρεται διατεθειμένη σε αντάλλαγμα να επιστρέψει τη Χερσώνα και τη Ζαπορίζια. Όπως παρατήρησε ωστόσο και το αμερικανικό Ινστιτούτο Πολεμικών Σπουδών (ISW), αυτό θα σήμαινε πως η Ουκρανία θα διασπάσει τη γραμμή άμυνάς της – και δη «χωρίς καμία εγγύηση πως οι μάχες δεν θα ξεκινήσουν εκ νέου».
Τι προβλέπει το διεθνές δίκαιο;
Μετά τα εικονικά δημοψηφίσματα η Ρωσία αναθεώρησε το Σύνταγμά της για να συμπεριληφθούν οι προσαρτημένες ουκρανικές περιοχές ως μέρος της ρωσικής επικράτειας. Το να αλλάξει αυτή η αναφορά αποτελεί πλέον μία νομική και πολιτική πρόκληση – και επιπλέον η αναίρεση των σχετικών συνταγματικών διατάξεων θα γινόταν αντιληπτή ως ήττα από τον ρωσικό πληθυσμό.
Ταυτοχρόνως η ουκρανική ηγεσία επίσης δεν είναι σε θέση να δεχτεί εύκολα την παραχώρηση εδαφών – το ουκρανικό σύνταγμα προβλέπει εξάλλου ότι τα εδάφη στα ανατολικά και νοτιοανατολικά αποτελούν κομμάτι της ουκρανικής επικράτειας.
Πέραν πάντως των αντιθέσεων των δύο συνταγμάτων οι ειδικοί του διεθνούς δικαίου θεωρούν σε κάθε περίπτωση πως η ρωσική επίθεση όπως και τα εικονικά δημοψηφίσματα δεν έχουν κανένα νομικό έρεισμα στο διεθνές δίκαιο.
Ποια η στάση του ΝΑΤΟ;
Αντιδράσεις προκάλεσε η στάση του ΓΓ του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε. Ο τελευταίος ανέφερε πως θα μπορούσε να αναγνωριστεί για παράδειγμα «στο πλαίσιο μίας μελλοντικής συμφωνίας» πως η Ρωσία «έχει τον de facto έλεγχο ενός μέρους της επικράτειας της Ουκρανίας». Είναι επομένως το ΝΑΤΟ διατεθειμένο να δεχθεί μία παραχώρηση μέρους της ουκρανικής επικράτειας και μία συνοριακή μεταβολή που επιβλήθηκε διά της βίας;
Η Δύση δεν θα μπορούσε «ποτέ να δεχθεί κάτι τέτοιο από νομικής σκοπιάς», προσέθεσε ο Ρούτε. Η αναγνώριση αφορά μόνο το κομμάτι του «πραγματικού». Ο Ρούτε παρέθεσε ως σχετικό παράδειγμα τη στάση των ΗΠΑ απέναντι στις χώρες της Βαλτικής μεταξύ 1940 και 1991: τότε η Εσθονία, η Λετονία και η Λιθουανία βρίσκονταν υπό σοβιετική κατοχή. Οι ΗΠΑ είχαν δεχθεί την κατάσταση, όπως είχε αυτή διαμορφωθεί de facto, ωστόσο διατηρούσαν διπλωματικές επαφές με τους αντιπάλους των κατοχικών κυβερνήσεων.
Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς
Πηγή: Deutsche Welle
