Παιδιά και Τεχνητή Νοημοσύνη: Ειδικός εξηγεί πώς να τα προστατεύσουμε από τους κινδύνους

Της Μαρίνας Χαραλάμπους

Η νέα ψηφιακή πρόκληση: Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να γίνει σύμμαχος ή απειλή για τα παιδιά

Καθώς η τεχνητή νοημοσύνη μπαίνει όλο και πιο δυναμικά στην καθημερινότητα των παιδιών, από το TikTok και το Instagram μέχρι τα σχολεία με την πιλοτική εφαρμογή του ChatGPT Edu οι ειδικοί προειδοποιούν: το ζητούμενο δεν είναι η αποφυγή, αλλά η εκπαίδευση. Τα παιδιά μεγαλώνουν σε έναν κόσμο όπου η ΑΙ δεν είναι απλώς εργαλείο, αλλά «συνομιλητής», δάσκαλος, ακόμη και φίλος. Αυτό μπορεί να ενισχύσει τη μάθηση, τη δημιουργικότητα και την πρόσβαση στη γνώση, όμως εγκυμονεί και κινδύνους.

Όπως τονίζει ο σύμβουλος ψυχικής υγείας Νίκος Βασιλάκος, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί εύκολα να γίνει υποκατάστατο της πραγματικής ανθρώπινης επαφής, μειώνοντας σταδιακά την ικανότητα των παιδιών να επικοινωνούν αυθεντικά. Η λύση δεν είναι ο αποκλεισμός, αλλά η συνειδητή καθοδήγηση. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να μάθουν στα παιδιά να χρησιμοποιούν την ΑΙ ως εργαλείο ενίσχυσης, όχι ως υποκατάστατο της ανθρώπινης σκέψης ή συναισθήματος. Γιατί το μέλλον δεν θα το καθορίσει η τεχνητή νοημοσύνη, αλλά ο τρόπος που θα επιλέξουμε να τη χρησιμοποιούμε!

Ποιοι είναι οι βασικοί κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν τα παιδιά στο TikTok και το Instagram;

Βλέπω τον ψηφιακό κόσμο από πολλές οπτικές. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος στο TikTok και το Instagram δεν είναι απλά μια “κακή” εικόνα. Είναι η ψευδαίσθηση της τελειότητας. Τα παιδιά βομβαρδίζονται με εξιδανικευμένες ζωές, σώματα και εμπειρίες, κάτι που, όπως βλέπω καθημερινά στο γραφείο μου, συνθλίβει την αυτοεκτίμησή τους. Ο δεύτερος κίνδυνος είναι ο αλγόριθμος: δεν είναι ένας ουδέτερος μηχανισμός, είναι σχεδιασμένος για να κρατά το παιδί εθισμένο, σερβίροντάς του περιεχόμενο που μπορεί να γίνει από απλά ακατάλληλο έως ψυχολογικά τοξικό.

Ποιες είναι οι Σύγχρονες Ψηφιακές Απειλές; Τι Κρύβεται Πίσω από την Οθόνη;

Το 2000, οι απειλές ήταν οι ιοί και οι hackers. Σήμερα, η απειλή είναι πολύ πιο ύπουλη: είναι η χειραγώγηση της προσοχής και των δεδομένων. Πίσω από την οθόνη κρύβονται εταιρείες που συλλέγουν κάθε κλικ για να φτιάξουν ένα λεπτομερές ψυχολογικό προφίλ του παιδιού μας. Κρύβονται άτομα με κακόβουλες προθέσεις που εκμεταλλεύονται την παιδική αφέλεια. Η μεγαλύτερη απειλή δεν είναι πια τεχνική, είναι ψυχολογική.

Τι πρέπει να προσέχουν οι γονείς ειδικά στο online gaming;

Το gaming είναι ένας φανταστικός κόσμος, αλλά και μια ψηφιακή “αλάνα” χωρίς επίβλεψη. Οι γονείς πρέπει να προσέχουν τρία πράγματα:

1. Chat rooms: Είναι πύλες επικοινωνίας με αγνώστους. Πρέπει να μάθουμε στα παιδιά μας ότι ένας “φίλος” στο παιχνίδι δεν είναι πραγματικός φίλος και ποτέ δεν μοιραζόμαστε προσωπικές πληροφορίες.
2. In-game αγορές: Είναι σχεδιασμένες για να είναι εθιστικές. Ένα “αθώο” skin μπορεί να οδηγήσει σε έναν κύκλο αλόγιστων δαπανών.
3. Τοξική συμπεριφορά: Η ανωνυμία συχνά βγάζει τον χειρότερο εαυτό των παικτών. Ο λεκτικός εκφοβισμός είναι καθημερινότητα.

Πώς μπορεί ένας γονιός να αναγνωρίσει σημάδια cyberbullying ή επικίνδυνων “challenges”;

Η απάντηση δεν είναι στην οθόνη, είναι στο παιδί. Παρατηρήστε αλλαγές στη συμπεριφορά του: απομονώνεται από φίλους και δραστηριότητες; Είναι ξαφνικά αγχωμένο ή θλιμμένο μετά τη χρήση του κινητού; Κρύβει την οθόνη του όταν μπαίνετε στο δωμάτιο; Αυτά είναι κόκκινες σημαίες (red flags). Δεν χρειάζεται να γίνουμε ντετέκτιβ, αλλά παρατηρητικοί και στοργικοί γονείς. Η συζήτηση είναι το κλειδί.

Τι είναι το “ψηφιακό αποτύπωμα” ενός παιδιού και πώς μπορεί να το επηρεάσει;

Το ψηφιακό αποτύπωμα είναι το σύνολο όλων όσων κάνουμε online – οι φωτογραφίες, τα σχόλια, τα likes. Είναι σαν ένα ψηφιακό τατουάζ, που όμως δύσκολα σβήνει. Μια αστεία φωτογραφία στα 14 μπορεί να γίνει εμπόδιο για την εισαγωγή σε ένα πανεπιστήμιο ή για μια δουλειά στα 24. Πρέπει να διδάξουμε στα παιδιά ότι το διαδίκτυο δεν ξεχνά και ό,τι ανεβάζουν σήμερα, χτίζει τη δημόσια εικόνα τους για το αύριο.

Υπάρχουν πρακτικά βήματα για την προστασία των προσωπικών δεδομένων των παιδιών;

Απολύτως.

1. Εκπαίδευση: Μιλήστε τους για το ποια δεδομένα είναι προσωπικά (όνομα, σχολείο, διεύθυνση) και γιατί δεν τα μοιραζόμαστε ποτέ.
2. Ρυθμίσεις Απορρήτου: Καθίστε μαζί και ρυθμίστε τους λογαριασμούς τους σε “ιδιωτικούς” (private).
3. Γονικός Έλεγχος: Χρησιμοποιήστε τα εργαλεία γονικού ελέγχου όχι για να κατασκοπεύσετε, αλλά για να θέσετε όρια στον χρόνο και το περιεχόμενο.
4. Κριτική Σκέψη: Μάθετέ τους να αναρωτιούνται: “Γιατί μου ζητάει αυτή η εφαρμογή πρόσβαση στις επαφές μου;”

Πώς επηρεάζουν τα social media την ψυχολογία των παιδιών;

Στην καθημερινή μου πρακτική: ομιλίες σε σχολεία, συνεδρίες με γονείς και παιδιά, βλέπω όλο και περισσότερους εφήβους με άγχος κοινωνικής σύγκρισης. Μετρούν την αξία τους σε likes και followers. Νιώθουν διαρκώς ότι η ζωή τους είναι “λιγότερη” από των άλλων. Επίσης, η συνεχής ροή πληροφοριών και ειδοποιήσεων δημιουργεί ένα υπόβαθρο μόνιμου άγχους (FOMO – Fear Of Missing Out) και δυσκολεύει τη συγκέντρωση, κάτι που ως άτομο στο φάσμα της ΔΕΠΥ, γνωρίζω από πρώτο χέρι πόσο εξαντλητικό μπορεί να είναι.

Ποιοι είναι οι πιο συνηθισμένοι τρόποι εξαπάτησης;

Το grooming είναι η πιο ύπουλη απειλή: ένας ενήλικας προσποιείται τον συνομήλικο για να κερδίσει την εμπιστοσύνη ενός παιδιού με απώτερο σκοπό τη σεξουαλική κακοποίηση. Το phishing είναι πιο “τεχνικό”: μηνύματα που προσποιούνται ότι είναι από μια γνωστή πλατφόρμα και ζητούν κωδικούς ή προσωπικά στοιχεία. Η άμυνα και στα δύο είναι μία: διδάσκουμε στα παιδιά να είναι καχύποπτα με αγνώστους και με μηνύματα που ζητούν πληροφορίες ή υπόσχονται απίστευτα δώρα.

Πώς χτίζουμε “ψηφιακή ανθεκτικότητα” στα παιδιά;

Η ανθεκτικότητα δεν χτίζεται με απαγορεύσεις, αλλά με ανοιχτό διάλογο και εμπιστοσύνη. Αντί να λέμε “Μη μιλάς σε αγνώστους”, ρωτάμε “Με ποιους μιλάς στα παιχνίδια σου; Τι συζητάτε;”. Δημιουργούμε ένα περιβάλλον στο σπίτι όπου το παιδί νιώθει ασφάλεια να μας πει “κάποιος μου έστειλε κάτι παράξενο”, χωρίς να φοβάται ότι θα του πάρουμε το κινητό. Η ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα να αναγνωρίζεις τον κίνδυνο και να ζητάς βοήθεια.

Η τεχνητή νοημοσύνη στη ζωή των παιδιών: Θετικά και Αρνητικά.

Η ΑΙ είναι ήδη εδώ. Ο αλγόριθμος του TikTok είναι ΑΙ.

• Θετικά: Μπορεί να είναι ένας απίστευτος δάσκαλος, προσαρμόζοντας τη μάθηση στις ανάγκες κάθε παιδιού. Μπορεί να ξεκλειδώσει τη δημιουργικότητα, βοηθώντας τα να γράψουν ιστορίες ή να συνθέσουν μουσική.
• Αρνητικά: Ο κίνδυνος της παραπληροφόρησης (deepfakes), η μείωση της κριτικής σκέψης (“αφού το είπε η ΑΙ, είναι σωστό”) και η δημιουργία μιας “φούσκας” όπου το παιδί ακούει μόνο απόψεις που επιβεβαιώνουν τις δικές του.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να είναι σύμμαχος για ένα παιδί;

Ναι, αρκεί εμείς οι γονείς να είμαστε οι οδηγοί. Μπορεί να είναι ένας βοηθός για τα μαθήματα, ένας συνεργάτης σε ένα δημιουργικό project, ένα εργαλείο που βοηθά παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες ή ΔΕΠΥ να οργανώσουν τη σκέψη τους. Η ΑΙ είναι ένα πανίσχυρο εργαλείο. Το αν θα γίνει σφυρί για να χτίσουμε ή όπλο για να καταστρέψουμε, εξαρτάται από τον τρόπο που θα μάθουμε στα παιδιά μας να το χρησιμοποιούν.

Πηγή: skai.gr