Του Στέφανου Νικολαΐδη
Στην εποχή όπου το κινητό γίνεται προέκταση του χεριού, τα social media έχουν πάψει προ πολλού να είναι απλώς ένα μέσο ψυχαγωγίας. Ειδικά για τα παιδιά και τους εφήβους, το TikTok, το Instagram και οι ψηφιακοί «φίλοι» μέσω τεχνητής νοημοσύνης εξελίσσονται σε μια αόρατη παγίδα που μπορεί να επηρεάσει την ψυχολογία, την προσοχή και τελικά την ίδια την ανάπτυξή τους.
Μελέτες δείχνουν ότι ακόμη και ενήλικοι αδυνατούν να ελέγξουν τον χρόνο που περνούν μπροστά στην οθόνη. Τι συμβαίνει λοιπόν όταν μιλάμε για έναν εγκέφαλο που βρίσκεται σε διαδικασία διαμόρφωσης; Μπορεί ένα «αθώο» scroll να ανοίξει τον δρόμο στον εθισμό, το άγχος ή την κατάθλιψη; Και πόσο προετοιμασμένοι είναι γονείς, σχολεία και Πολιτεία να απαντήσουν σε αυτή την πρόκληση;
Μιλώντας στο skai.gr, η ψυχολόγος Μαργαρίτα Ζωγράφου δεν μασάει τα λόγια της: τα social media είναι «ψηφιακή νικοτίνη» και λειτουργούν σαν ναρκωτικό που καταστρέφει τον εγκέφαλο των παιδιών, αν δεν υπάρξει σωστή καθοδήγηση και όρια.
Η εικόνα ενός παιδιού που «κολλάει» στο TikTok ή στο Instagram δεν είναι απλώς αθώα ψυχαγωγία. Είναι, όπως το περιγράφει η Μαργαρίτα Ζωγράφου, μια νέα μορφή εθισμού. «Δεν είναι καθόλου υπερβολή να πούμε ότι τα social media είναι ψηφιακή νικοτίνη, είναι ο νέος εθισμός».
Η κ. Ζωγράφου εξηγεί ότι ακόμη και οι φοιτητές σε μελέτη του Χάρβαρντ πριν από 10 χρόνια έλεγχαν τις ειδοποιήσεις τους κάθε 15 λεπτά. «Αν αυτό ισχύει σε ενήλικες, φανταστείτε τι γίνεται σε έναν εγκέφαλο που είναι ακόμη αναπτυσσόμενος. Ένα παιδί 10, 12 ή 14 ετών δεν μπορεί να έχει απόλυτο αυτοέλεγχο», τονίζει.
Το αποτέλεσμα; «Η εικόνα και ο ήχος, τα σύντομα βίντεο, γίνονται τροφή για έναν εγκέφαλο που δεν μπορεί να φιλτράρει. Και αυτό ανοίγει δρόμο για άγχος, διάσπαση προσοχής, ακόμη και καταθλιπτικές τάσεις».
Δεν είναι όμως μόνο το παιδί. Είναι το πρότυπο που προβάλλει η ίδια η οικογένεια. «Πηγαίνεις σε ένα εστιατόριο και βλέπεις μια τετραμελή οικογένεια· όλοι κοιτούν το κινητό. Αυτή η εικόνα εσωτερικεύεται ως φυσιολογική. Δεν μιλάμε για ψυχαγωγία, μιλάμε για ψηφιακό ναρκωτικό», υπογραμμίζει.
Στον εθισμό πρωταγωνιστεί και ο αλγόριθμος. «Σου πετάει ό,τι σε ενδιαφέρει – ή νομίζεις ότι σε ενδιαφέρει. Από μακιγιάζ μέχρι σχέσεις. Κι εκεί μπαίνει ο καθένας, με ή χωρίς γνώσεις, και επηρεάζει έναν έφηβο που δεν έχει αντίλογο. Το παιδί είναι μόνο του σε αυτή τη μάχη».
Το μέτρο της απαγόρευσης – «Δεν είναι πανάκεια»
Η κυβέρνηση σχεδιάζει απαγόρευση των social media σε εφήβους κάτω των 15 ετών. «Δεν είναι πανάκεια. Είναι όμως μια αρχή. Τουλάχιστον μπορεί να κινητοποιήσει τους γονείς», σημειώνει η κ. Ζωγράφου. Ωστόσο, προειδοποιεί: «Τα παιδιά θα βρουν τρόπο με ψεύτικους λογαριασμούς ή με τη συναίνεση των γονιών. Χρειάζεται οργανωμένο σχέδιο και αυστηρή πιστοποίηση».
Πώς καταλαβαίνει ένας γονιός ότι το παιδί του χάνει τον έλεγχο; «Όταν βλέπεις ότι είναι όλη την ώρα στο κινητό, ότι δεν μπορεί να κρατήσει μια συζήτηση με φίλο του. Νομίζουμε ότι το δωμάτιο είναι ασφαλές. Δεν είναι πάντα έτσι. Μπροστά σε μια οθόνη υπάρχουν πιο κρυφοί κίνδυνοι από ό,τι στον δρόμο», επισημαίνει.
Η ψυχολόγος χτυπά καμπανάκι και για την επόμενη μέρα: την αντικατάσταση των φίλων με chatbots. «Τα παιδιά μου λένε: “Το AI είναι ο καλύτερός μου φίλος”. Το chatbot έχει τις αναζητήσεις, θυμάται το ιστορικό, προσαρμόζεται στις ανάγκες τους. Αυτό τα κατευνάζει, τους δίνει μια επιβεβαίωση. Και κάπου εκεί ξεκινά ο νέος εθισμός».
Η λύση, λέει, δεν είναι η αποκοπή. «Θα έμπαινα μαζί με το παιδί στα social. Θα καθοδηγούσα. Να μάθει να κρατάει το θετικό, να πονηρεύεται στο αρνητικό και να το απορρίπτει».
Και κλείνει με μια φράση-προειδοποίηση: «Το σχολείο δεν πρέπει να μαθαίνει μόνο μαθηματικά. Πρέπει να μάθει πώς να μην καταστραφούν τα παιδιά από τα social media».
Μια συζήτηση όχι θεωρητική, αλλά υπαρξιακή
Συμπερασματικά, η συζήτηση γύρω από τη χρήση των social media από ανηλίκους δεν είναι θεωρητική∙ είναι υπαρξιακή. Αφορά το πώς μεγαλώνουμε τα παιδιά μας, ποια πρότυπα τους δείχνουμε και ποιον έλεγχο είμαστε διατεθειμένοι να παραχωρήσουμε σε αλγόριθμους που σχεδιάστηκαν αποκλειστικά για να κρατούν τους χρήστες εθισμένους.
Το κράτος, οι γονείς και τα σχολεία οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι η πρόκληση δεν λύνεται με μια εφαρμογή ή με ένα νομοσχέδιο. Χρειάζεται καθοδήγηση, εκπαίδευση και κυρίως συνειδητή παρουσία δίπλα στα παιδιά. Γιατί πίσω από την οθόνη, οι κίνδυνοι δεν είναι απλώς ψηφιακοί – είναι απολύτως πραγματικοί.
Όπως τονίζει η Μαργαρίτα Ζωγράφου, «δεν μπορείς να αποκόψεις τα παιδιά από την τεχνολογία, μπορείς όμως να τα μάθεις να ξεχωρίζουν το θετικό από το αρνητικό». Και αυτό, όσο αυτονόητο κι αν ακούγεται, ίσως είναι το πιο δύσκολο και ταυτόχρονα το πιο αναγκαίο στοίχημα της εποχής μας.
Πηγή: skai.gr
