Θεσσαλονίκη: Στειρωμένα έντομα στη μάχη κατά της μεσογειακής μύγας για τη διάσωση των ευρωπαϊκών φρούτων

Η αντιμετώπιση επικίνδυνων εντόμων που απειλούν την καρδιά της ευρωπαϊκής αγροτικής παραγωγής αποτελεί διαρκή πρόκληση, ειδικά όταν οι απειλές κινούνται «κάτω από τα ραντάρ». Υπάρχει, όμως, ένας καινοτόμος, βιολογικός τρόπος που δεν επιβαρύνει το περιβάλλον ούτε μετακυλίει το κόστος στους παραγωγούς: η Τεχνική Στειρωμένων Εντόμων (Sterile Insect Technique – SIT), κεντρικό «όπλο» του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος REACT. Μέσω της SIT, το REACT στοχεύει στην καταπολέμηση εντόμων όπως η Μεσογειακή Μύγα των Φρούτων (Ceratitis capitata), η ασιατική μύγα των φρούτων Bactrocera dorsalis και η μύγα του ροδάκινου Bactrocera zonata, τα οποία απειλούν βασικές καλλιέργειες σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Για τον τρόπο λειτουργίας και τις προεκτάσεις του REACT μίλησαν στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Δρ. Αντώνιος Αυγουστίνος (κύριος ερευνητής γεωργικής εντομολογίας, ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ), ο Δρ. Νίκος Παπαδόπουλος (καθηγητής Εφαρμοσμένης Εντομολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) και ο γεωπόνος και υποψήφιος διδάκτορας Βασίλειος Ροδοβίτης.

Πώς λειτουργεί η Τεχνική Στειρωμένων Εντόμων (SIT);

Η μέθοδος SIT βασίζεται στη μαζική εκτροφή εντόμων – στο πλαίσιο του REACT αυτή πραγματοποιείται στο ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ (Πατρών), με ειδικό στέλεχος (VIENNA 8 GSS) που επιτρέπει το διαχωρισμό φύλων. Με τη χρήση ακτινοβόλησης, τα αρσενικά αποστειρώνονται και ακολούθως απελευθερώνονται στο περιβάλλον. Εκεί ζευγαρώνουν με άγρια θηλυκά, χωρίς να αφήνουν απογόνους, μειώνοντας φυσικά και σταθερά τον πληθυσμό του επιβλαβούς εντόμου — χωρίς τη χρήση χημικών εντομοκτόνων.

Βιώσιμη λύση για τη γεωργία χωρίς επιβάρυνση του περιβάλλοντος

Σύμφωνα με τον Δρ. Αυγουστίνο, η SIT συνιστά περιβαλλοντικά ασφαλή μέθοδο. Αφορά αποκλειστικά το στόχο-είδος, χωρίς επιδράσεις σε άλλους οργανισμούς ή στο οικοσύστημα. Αν και γνωστή εδώ και δεκαετίες, έμεινε παραγκωνισμένη από την ευρεία χρήση εντομοκτόνων. Όμως σήμερα, με τις ευρωπαϊκές στρατηγικές να δίνουν έμφαση στη μείωση χημικών εισροών, η εφαρμογή της SIT, ειδικά με πιλοτικά προγράμματα στην Ελλάδα, αναμένεται να αποτελέσει οδηγό για τη μετάβαση της ευρωπαϊκής γεωργίας σε πιο βιώσιμες πρακτικές, συνεισφέροντας στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας απέναντι σε βιολογικές απειλές.

Όπως διευκρινίζει ο Δρ. Αυγουστίνος, η SIT δεν είναι «μαγική λύση», ωστόσο ο συνδυασμός της με άλλες πρακτικές ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας μπορεί να διαμορφώσει το μέλλον της ευρωπαϊκής και ελληνικής βιώσιμης γεωργίας.

Προκλήσεις στην ευρεία εφαρμογή της SIT

Η ευρεία και επιτυχημένη εφαρμογή απαιτεί μεγάλης κλίμακας εκτροφή του εντόμου-στόχου, διασφάλιση της βιολογικής ανθεκτικότητας και του διαχωρισμού των αρσενικών, όσο και της σωστής στείρωσης. Η διαδικασία ακτινοβόλησης και μεταφοράς εντόμων στους αγρούς πρέπει να διασφαλιστεί με αυστηρά πρωτόκολλα για αποτελεσματική απελευθέρωση – είτε από εδάφους είτε με εναέρια μέσα (ιδανικά με drones). Αυτές οι διαδικασίες διασφαλίζονται διεθνώς από τη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (IAEA).

Κεντρική Μακεδονία: Η ευρωπαϊκή πρωτοπορία στις εφαρμογές SIT

Η επιλογή της Κεντρικής Μακεδονίας ως πρώτου πιλοτικού πεδίου δεν είναι τυχαία. Η άνοδος της θερμοκρασίας έχει δημιουργήσει νέες συνθήκες για την εξάπλωση της Μεσογειακής Μύγας, ξεκινώντας πλέον από τα βόρεια. Το πρόγραμμα παρακολουθεί εδώ και έξι χρόνια τους πληθυσμούς, ενώ οι πιλοτικές απελευθερώσεις πραγματοποιούνται σε δύο ζώνες 20 εκταρίων με εβδομαδιαία απελευθέρωση 100.000 στείρων αρσενικών, έπειτα από συνεργασία με παραγωγούς.

Η παρακολούθηση των αποτελεσμάτων γίνεται με δίκτυο παγίδων και δειγματοληψίες καρπών, ώστε να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα. Τα πρώτα σαφή δεδομένα αναμένονται τον Οκτώβριο του 2025, ενώ οι δοκιμές θα συνεχιστούν και το 2026, με οριστική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων στο τέλος της δεύτερης πιλοτικής χρονιάς.

Ο αντίκτυπος στους παραγωγούς και στο μέλλον της φυτοπροστασίας

Η Μεσογειακή Μύγα προσβάλλει εσπεριδοειδή, ροδάκινα, βερίκοκα και σύκα, προκαλώντας σημαντικές οικονομικές απώλειες. Μέχρι σήμερα, οι παραγωγοί καταφεύγουν σε συχνές και κοστοβόρες επεμβάσεις με φυτοφάρμακα, κάτι που αυξάνει το κόστος και υποβαθμίζει την ποιότητα των προϊόντων. Η SIT, όπως εξηγεί ο Βασίλειος Ροδοβίτης, δίνει ελπιδοφόρες πρώτες ενδείξεις, διότι φαίνεται να λειτουργεί αποτελεσματικά και χωρίς περιβαλλοντική επιβάρυνση.

Το πρόγραμμα REACT: Ευρωπαϊκή συνεργασία για την καινοτόμο φυτοπροστασία

Το REACT (Ταχεία εξάλειψη χωροκατακτητικών εντόμων γεωργικής σημασίας με εφαρμογή της Τεχνικής των Στειρωμένων Εντόμων) υιοθετεί ολιστική προσέγγιση, από την πρόληψη και αναγνώριση εισβολέων, μέχρι προηγμένη παρακολούθηση και ανάπτυξη κινητών, οικονομικά αποδοτικών παρεμβάσεων. Το πρόγραμμα, διάρκειας 48 μηνών (Νοέμβριος 2022 – Οκτώβριος 2026), υλοποιείται από 15 φορείς σε 12 χώρες και τρεις Ηπείρους, με χρηματοδότηση 6,65 εκατ. ευρώ από το Horizon Europe.

Τις φωτογραφίες διέθεσε για χρήση στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Ροδοβίτης.

Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ