Του Στέφανου Νικολαΐδη
Το 2019 η Τουρκία υπέγραψε με τη Λιβύη μια συμφωνία για τις θαλάσσιες ζώνες στην ανατολική Μεσόγειο, το λεγόμενο Τουρκολιβυκό Μνημόνιο. Έκτοτε το μνημόνιο αυτό έχει αποτελέσει σημείο έντασης και σύγκρουσης με την Ελλάδα, η οποία το θεωρεί απολύτως παράνομο.
Τι λέει αυτή η συμφωνία; Γιατί λέμε ότι είναι παράνομο; Ποια νησιά «εξαφανίζει»; Και τι άλλαξε τώρα που η Ευρωπαϊκή Ένωση μιλάει ανοιχτά για παραβίαση δικαιωμάτων τρίτων χωρών;
Απαντήσεις σε όλα τα παραπάνω καίρια ερωτήματα δίνει μιλώντας στα podcast του ΣΚΑΪ και στο skai.gr ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και βουλευτής της ΝΔ, Άγγελος Συρίγος, εξηγώντας με τρόπο απλό και κατανοητό γιατί το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο είναι κάτι που αφορά και τη χώρα μας.
ΆλλαΣχετικά άρθρα
Η γέννηση του Τουρκολιβυκού Μνημονίου
Ξεκινώντας, θα πρέπει να πάμε στο όχι και τόσο μακρινό 2011, όταν μια ομάδα αξιωματικών του τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού εκδίδει μια σειρά από χάρτες σε επίσημα έντυπα της Τουρκικής Δημοκρατίας, με τους οποίους προτείνουν οριοθετήσεις της Τουρκίας με όλα τα κράτη της ανατολικής Μεσογείου.
Οι οριοθετήσεις αυτές έχουν ένα χαρακτηριστικό: όπου υπάρχει νησί, το αγνοούν.
Μπορεί να είναι ένα μικρό νησί, όπως το Καστελόριζο, μπορεί να είναι ένα μεγάλο, όπως η Κρήτη και η Κύπρος, αλλά απλώς το αγνοούν. Ο λόγος είναι η θεωρία ότι δικές τους θαλάσσιες ζώνες δεν έχουν τα νησιά, αλλά μόνο οι ηπειρωτικές ακτές.
Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν κυκλοφορούν χάρτες όπου η Τουρκία υποτίθεται ότι μπορεί να υπογράψει συμφωνίες με τον Λίβανο, με το Ισραήλ, με την Αίγυπτο, παρότι δεν έχει πολλές φορές οπτική επαφή με κάποιες από αυτές τις χώρες.
Όμως, στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας το βασικό για να μπορέσεις να υπογράψεις συμφωνία είναι να έχεις γειτονικές ακτές, όπως είναι η Ελλάδα με την Αλβανία δίπλα-δίπλα, ή να έχεις αντικριστές ακτές.
Κάπως έτσι φτάνουμε στην περίπτωση του μνημονίου μεταξύ Τουρκίας-Λιβύης.
Η Τουρκία τον Νοέμβριο του 2019 εκμεταλλεύτηκε μια εξαιρετικά αδύναμη στιγμή της λιβυκής κυβέρνησης στην Τρίπολη, την οποία πολιορκούσε από την κυβέρνηση της ανατολικής Λιβύης ο στρατάρχης Χαφτάρ, ο οποίος ήθελε να πάρει την εξουσία.
Η Τρίπολη ζήτησε βοήθεια από την Τουρκία και η Τουρκία τούς ζήτησε για αντάλλαγμα να υπογράψουν μια συμφωνία οριοθετήσεως των θαλασσίων ζωνών τους.
Εδώ αξίζει να διευκρινιστεί ότι η κυβέρνηση της Λιβύης είναι αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ, απλώς βάσει των αρμοδιοτήτων που είχε ήταν μια μεταβατική κυβέρνηση που άρα δεν είχε δικαίωμα να υπογράφει τέτοιες συμφωνίες.
Υπό αυτήν την έννοια, πάσχει το σύστημα, αλλά δεν πάσχει μόνο για αυτό. Υπάρχουν πολύ πιο σοβαροί λόγοι.
Γιατί είναι παράνομη μια τέτοια συμφωνία;
Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι έχει θαλάσσια σύνορα με τη Λιβύη, αγνοώντας πλήρως και «περνώντας» πάνω από Κρήτη, Καστελόριζο, Ρόδο, Κάρπαθο και Κάσο. Ο χάρτης αυτός που έχει υπογραφεί θα ήταν σωστός αν στο Αιγαίο δεν υπήρχε κανένα νησί…
Επειδή όμως στο Αιγαίο υπάρχουν νησιά και επειδή η Γεωγραφία καθορίζει τις οριοθετήσεις και όχι οι βουλήσεις μας, η συμφωνία αυτή είναι αντίθετη προς τη Γεωγραφία, προς τη Λογική και προς το Διεθνές Δίκαιο.
Η Τουρκία δεν έχει αντικριστές ακτές με τη Λιβύη.
Αντικριστές ακτές σημαίνει ότι πρέπει να έχεις οπτική επικοινωνία με τον άλλον.
Μπορεί η Τουρκία να υπογράψει συμφωνία με την Ιταλία, για να οριοθετήσουν μεταξύ τους ζώνες; Θεωρητικώς όλα μπορείς να τα κάνεις, αλλά είναι παράνομο, διότι ανάμεσα στην Ιταλία και την Τουρκία είναι η Ελλάδα.
Αντιστοίχως, μπορεί η Ελλάδα να υπογράψει συμφωνία με τη Γαλλία για την οριοθέτηση των μεταξύ τους θαλασσίων ζωνών; Θεωρητικώς μπορεί, αλλά ανάμεσα στη Γαλλία και την Ελλάδα υπάρχει η Ιταλία. Δεν μπορείς να αγνοείς τη Γεωγραφία.
Στην προκειμένη περίπτωση λοιπόν, η συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης είναι αντίθετη προς το Διεθνές Δίκαιο, διότι αγνοεί ότι δεν υπάρχει γεωγραφική συνάφεια μεταξύ των δυο χωρών. Η απέναντι ακτή της Λιβύης είναι η Κρήτη.
Υπενθυμίζεται ότι η Τουρκία παραδοσιακά δεν αναγνώριζε θαλάσσιες ζώνες στα μισά νησιά του Αιγαίου, διότι έλεγε υπερκαλύπτονταν από την υφαλοκρηπίδα της χερσονήσου της Μικράς Ασίας.
Αυτό είναι ένα καινούργιο σημείο τώρα που βγάζει που λέει: τα νησιά γενικώς δεν έχουν δικές τους θαλάσσιες ζώνες. Άρα ούτε νοτίως της Κρήτης έχουν δικές τους θαλάσσιες ζώνες, ούτε η Κύπρος έχει δικές της θαλάσσιες ζώνες.
Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται κάτι το οποίο είναι παράδοξο. Δηλαδή η Τουρκία, η οποία απέχει υπερδιπλάσια απόσταση από τη Λιβύη από ό,τι απέχουν οι ελληνικές ακτές, εμφανίζεται να υπογράφει συμφωνία με τη Λιβύη.
Η δε Λιβύη μέχρι το 2013 είχε διαφορετική άποψη. Υπήρχε διαφωνία ως προς την επήρεια ορισμένων νησιών όπως της Γαύδου. Δεν θεωρούσε ότι τα νησιά δεν έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα. Αυτό προέκυψε το 2019 κατόπιν πιέσεων των Τούρκων.
Η αντίδραση της Ελλάδας
Μετά την εξέλιξη αυτή, υπήρξε καταδίκη από την ΕΕ και από αρκετά κράτη για τη συμφωνία, με την ουσιαστική αντίδραση να έρχεται στις 4 Αυγούστου του 2020, περίπου 9 μήνες μετά την υπογραφή.
Εκείνη την ημερομηνία η Ελλάδα με την Αίγυπτο καταλήγουν σε μια συμφωνία που αφορά στη θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στην Κρήτη έως τη Ρόδο και την Αίγυπτο από την απέναντι μεριά. Μια συμφωνία που υπερκαλύπτει το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο.
Ποιο ήταν το «διασκεδαστικό» της υπόθεσης; Η Τουρκία με τη Λιβύη υπέγραψαν συμφωνία σε μια περιοχή όπου ούτε η Τουρκία ούτε η Λιβύη έχουν δικαιώματα. Διότι στην περιοχή αυτή δικαιώματα έχει η Ελλάδα και η Αίγυπτος. Η Λιβύη έχει δικαιώματα, αλλά πολύ νοτιότερα και δυτικότερα. Η δε Τουρκία δεν έχει καθόλου δικαιώματα στην περιοχή, διότι είναι η υφαλοκρηπίδα των ελληνικών νησιών.
Από το 2019 στο σήμερα – Το μήνυμα της ΕΕ
Μόλις πριν δυο ημέρες στην ευρωπαϊκή Σύνοδο Κορυφής των Βρυξελλών στις 26 Ιουνίου, η ΕΕ με επίσημη πλέον ανακοίνωσή της μιλά πλέον ρητά για παραβίαση δικαιωμάτων τρίτων κρατών από το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο.
Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί αν κάτι τέτοιο αποτελεί πολιτική δήλωση ή αν ενέχει μια πιο πρακτική βαρύτητα.
Στην πραγματικότητα ισχύουν και τα δυο.
Ιδίως η πρακτική βαρύτητα αφορά εκείνες τις εταιρείες που θέλουν να επενδύσουν στην περιοχή κάνοντας έρευνες για πιθανή ύπαρξη υδρογονανθράκων ή και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων εφόσον βρεθούν.
Το μήνυμα που περνάει η ΕΕ είναι ότι πλέον η μπάλα περνά στο γήπεδο της Λιβύης.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Η Τουρκία δεν κάνει τίποτα βορείως αυτού του υποτιθέμενου ορίου μεταξύ Λιβύης και Τουρκίας, αλλά έρχεται η Λιβύη και κάνει νοτίως. Άρα η Λιβύη είναι ο «κακός».
Παρόλα αυτά, η Λιβύη πρέπει να ομολογήσουμε ότι σε δυο περιπτώσεις (Μάρτιο & Ιούνιο 2025) τα τεμάχια τα οποία έβγαλε προς έρευνα και εκμετάλλευση ακολουθούν πιστά τη μέση γραμμή, δηλαδή δεν παραβιάζουν εμάς.
Η Λιβύη λοιπόν ζήτησε από τουρκική εταιρεία πετρελαίου να κάνει έρευνα για πετρέλαια/υδρογονάνθρακες στην περιοχή γενικώς. Η συμφωνία υπεγράφη τώρα αυτές τις ημέρες. Πίσω από τους παρευρισκομένους υπήρχε ένας χάρτης που έδειχνε την περιοχή με βάση το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο. Ωστόσο, η συμφωνία για τα τεμάχια που δόθηκαν, ακολουθεί τη μέση γραμμή.
Δεν μπορούμε να προβλέψουμε με βεβαιότητα τι θα συμβεί στο μέλλον, αλλά να έχουμε υπόψη μας ότι η Λιβύη αυτήν τη στιγμή συντάσσεται με τις απόψεις της Τουρκίας εδώ και σχεδόν 6 χρόνια.
Γιατί η Τουρκία χρησιμοποιεί τον όρο «μνημόνιο»
Αξίζει στο σημείο αυτό να σταθούμε στον όρο «μνημόνιο» που χρησιμοποιεί επίτηδες η τουρκική πλευρά για να περιγράψει τη συγκεκριμένη συμφωνία με τη Λιβύη.
Πρόκειται για διεθνείς συμφωνίες. Το «μνημόνιο» συνήθως εννοείται ως «μνημόνιο κατανόησης», δηλαδή δεν είναι ένα αυστηρά δεσμευτικό νομικό κείμενο. Σημαίνει ότι μπορεί να συμφωνούμε σε 4-5 πράγματα σε γενικές γραμμές, στην πραγματικότητα όμως κάτω από τον μανδύα του «μνημονίου» είναι κανονική συμφωνία Διεθνούς Δικαίου. Για αυτόν τον λόγο και την κατέθεσαν στον ΟΗΕ.
Τώρα, για το αν νομιμοποιήθηκε επειδή κατατέθηκε στον ΟΗΕ, πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο ΟΗΕ δεν εξετάζει το περιεχόμενο των συμφωνιών, αλλά έχει μια βάση στην οποία τα κράτη καταθέτουν ένα καταθετήριο διεθνών συμβάσεων.
Δεν μπαίνει ο Οργανισμός να πει «αυτή είναι νόμιμη, αυτή είναι παράνομη». Απλώς η Τουρκία το κατέθεσε εκεί, για να του δώσει μεγαλύτερη ισχύ. Δεν είναι δικαστήριο ο ΟΗΕ.
Σε κάθε περίπτωση, τα χαρτιά αυτά δεν έχουν εφαρμοστεί στην πράξη. Απλώς δηλώνονται οι θέσεις της μιας ή της άλλης πλευράς. Έχουν καταθέσει και οι Τούρκοι έναν χάρτη τον Μάρτιο του 2020 στον ΟΗΕ, όπου επιβεβαιώνουν τα όρια του Τουρκολιβυκού Μνημονίου, αλλά δεν παύουν να αποτελούν χαρτιά.
Η μεγάλη εικόνα – Γιατί μας αφορά
Πριν από περίπου 15 χρόνια η Αμερικανική Γεωλογική Εταιρεία δημοσίευσε μια έκθεση στην οποία μίλησε για κοιτάσματα στην ανατολική Μεσόγειο, επισημαίνοντας ότι τα κοιτάσματα αυτά είναι εξαιρετικά πλούσια.
Μαζί με την έκθεση αυτή ήρθαν και εκείνοι οι χάρτες, μέσω των οποίων η Τουρκία ζητούσε οριοθέτηση με κάθε κράτος στην περιοχή, όπως είπαμε προηγουμένως.
Το σίγουρο είναι ότι στην περιοχή βρίσκονται μεγάλα κοιτάσματα υδρογονανθράκων, τα οποία θα τα εκμεταλλευτεί όποιος τα αναλάβει. Η τεχνολογία έχει εξελιχθεί ραγδαία, άρα μπορείς να κάνεις έρευνες σε 3.500 μέτρα βάθος. Είναι τέτοια η ακρίβεια, που φεύγει από απόσταση 3 χιλιομέτρων ένα έμβολο/τρυπάνι και καρφώνεται σε ένα πολύ συγκεκριμένο σημείο στον βυθό.
Όλα αυτά έχουν διώξει το ενδιαφέρον από το Αιγαίο που ήταν ο στόχος και το έχουν μεταφέρει στην ανατολική Μεσόγειο.
Λύση μέσω Χάγης ή διπλωματία;
Εδώ που έχουμε φτάσει, από τη στιγμή που υπάρχει μια συμφωνία παράνομη, αντίθετη στο Διεθνές Δίκαιο, αλλά υπαρκτή υπό την έννοια ότι υπάρχει πάνω στο τραπέζι, τότε εκ των πραγμάτων η μόνη λύση μπορεί να προέλθει από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Εδώ, στην ανατολική Μεσόγειο, έχουμε ένα ευρύτερο πλεονέκτημα σε σχέση με το Αιγαίο: εμπλέκονται πολλά περισσότερα κράτη. Άρα μπορείς να οδηγηθείς στη Χάγη, ενώ η Τουρκία είναι γνωστό ότι είναι αντίθετη και δεν πρόκειται ποτέ να πάει.
Σημειώνεται ότι η Λιβύη είχε προσφύγει το 1982 και το 1985 με την Τυνησία και με τη Μάλτα, αντίστοιχα, για να οριοθετήσουν τις μεταξύ τους θαλάσσιες ζώνες. Επομένως, η Λιβύη έχει μια τέτοια εμπειρία.
Το ιδανικό θα ήταν μια προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, στην οποία θα συμμετείχαν Ελλάδα, Τουρκία, Κύπρος, Αίγυπτος, Λιβύη. Έτσι, θα λυνόταν οριστικά το ζήτημα οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών στην περιοχή.
Ως προς την κατάσταση στη Λιβύη σήμερα, η μόνη ανατροπή που έχει υπάρξει τελευταία είναι ότι ο στρατάρχης Χαφτάρ που φαινόταν αντίθετος προς τη συμφωνία, εκφράστηκε θετικά και είπε ότι θα βάλει μια Επιτροπή να εξετάσει εάν θα την κυρώσει το Κοινοβούλιο ή όχι.
Το Κοινοβούλιο στη χώρα είναι από το 2014, δηλαδή έχουν περάσει 11 χρόνια από τις τελευταίες εκλογές. Υποτίθεται ότι έγινε μια συμφωνία στα τέλη του 2020, με την οποία η χώρα θα πήγαινε σε 1,5 χρόνο σε εκλογές.
Τα κρίσιμα σημεία για το μέλλον είναι τα ακόλουθα:
- Να προχωρήσει ομαλά ο διαγωνισμός του υπουργείου Περιβάλλοντος & Ενέργειας για τις περιοχές νοτίως της Κρήτης που τις έχει ζητήσει η εταιρεία Chevron.
- Επόμενο βήμα, η σεισμογραφική έρευνα που θα κάνει η Chevron στην περιοχή.
- Ακολούθως, εφόσον βρεθούν στοιχεία, θα προχωρήσει και σε γεωτρήσεις.
- Αποτέλεσμα: σε 5-6 χρόνια από σήμερα θα μπορούν να είναι σε θέση να εκμεταλλεύονται τα κοιτάσματα της περιοχής.
Από εκεί και πέρα, με τη Λιβύη έχει προκύψει ένα νέο πρόβλημα τελευταία: μεταναστευτικές ροές από την ανατολική Λιβύη. Μένει να φανεί πώς η ΕΕ θα διαχειριστεί τη συνέχεια.
Πηγή: skai.gr
