Η τεχνολογική πρόοδος και η ψηφιακή μεταμόρφωση της κοινωνίας φέρνουν νέες προκλήσεις για την αντιπροσωπευτική και φιλελεύθερη δημοκρατία, τόνισε στο συνέδριο του περιοδικού «Θεολογία», παρουσία του Αρχιεπίσκοπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερώνυμου, ο πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, πρώην υπουργός, ομότιμος καθηγητής Συνταγματικού Δίκαιου Ευάγγελος Βενιζέλος, αναλύοντας τους κινδύνους που δημιουργεί η τεχνολογία για τη δημοκρατική διαδικασία και για τη συμμετοχή των πολιτών στη δημόσια σφαίρα.
«Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι αυτή η τεχνολογική εξέλιξη δεν δεσμεύεται από το στοιχείο της εδαφικότητας. Δεν έχει επικράτεια, δεν υπόκειται στον έλεγχο της κρατικής εξουσίας, ούτε καν αυτής των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου κυριαρχούν οι τεχνολογικοί κολοσσοί και τα μεγάλα εργαστήρια, αλλά ούτε και των διεθνών οργανισμών, που και αυτοί διέρχονται κρίση», είπε ο κ. Βενιζέλος και πρόσθεσε:
«Άρα, υπάρχει ένα πρόβλημα σφαίρας, που έχει δημιουργηθεί και η οποία από τη φύση της δεν υπόκειται -ή πάντως δεν υπόκειται εύκολα- σε πολιτικό έλεγχο, και μάλιστα αποτελεσματικό, δηλαδή διεθνή έλεγχο. Οι χώρες που έχουν κάποια ίχνη πολιτικής κυριαρχίας ακόμη στο πεδίο των νέων τεχνολογιών είναι ελάχιστες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρότι είναι ρυθμιστικός γίγαντας και επιβάλλει κανόνες, δεν έχει την ισχύ εκείνη που θα της επέτρεπε να θέσει πραγματικά όρια».
Ο κ. Βενιζέλος σημείωσε ότι «η δημοκρατία δεν είναι αυτονόητη» και ότι η δημοκρατική πρόκληση για την τεχνολογία σήμερα αφορά ακριβώς τα στοιχεία της δημοκρατίας, ως «αντιπροσωπευτική και φιλελεύθερη», δηλαδή, τη «συνταγματική δημοκρατία», που συνδέεται «με το κράτος δικαίου και με την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των εγγυήσεων δικαίου». Σημείωσε, δε, ότι παρατηρείται σαφής υποχώρησή της σε παγκόσμιο επίπεδο, έναντι αυταρχικών κατ’ επίφαση δημοκρατικών ή και αντιδημοκρατικών καθεστώτων.
«Σήμερα, η μείωση της παγκόσμιας εκπροσώπησης της δημοκρατίας είναι δραματική. Υπάρχουν στον κόσμο τώρα 88 δημοκρατίες, εκ των οποίων οι 29 χαρακτηρίζονται φιλελεύθερες και οι 59 απλώς εκλογικές. Από την άλλη, υπάρχουν περισσότερα από 91 αυταρχικά καθεστώτα, στα περισσότερα από τα οποία διεξάγονται μεν εκλογές και σε περίπου 61 χώρες δεν διεξάγονται καν. Για να μιλήσουμε με ποσοτικούς όρους, μόνον 900 εκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή σχεδόν το ένα δέκατο του παγκόσμιου πληθυσμού, ζουν υπό καθεστώς γνήσιας δημοκρατίας. Αυτό δείχνει πόσο μειονοτικό και πόσο δυτικοκεντρικό είναι το δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης. Στις τελευταίες δημοσκοπήσεις μεταξύ της νέας γενιάς στην Ευρώπη, το 21%, δηλαδή σχεδόν το 1/4, δηλώνει ότι θα προτιμούσε να ζει σε αυταρχικό καθεστώς, παρότι απολαμβάνει την πολυτέλεια της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Επιπλέον, τους τελευταίους μήνες, λόγω των πολιτικών εξελίξεων στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπάρχει σαφής αξιακή σύγκρουση μεταξύ των δύο πυλώνων της δυτικής δημοκρατίας. Η αμερικανική δημοκρατία φαίνεται να έχει διαφορετική αντίληψη από την ευρωπαϊκή, όσον αφορά το πολιτικό σύστημα, την πολυφωνία, την ελευθερία του λόγου και τη μεταχείριση των αντιπάλων».
Ο. Βενιζέλος υπογράμμισε ότι η λειτουργία του δημόσιου χώρου έχει μεταβληθεί από την επίδραση της τεχνολογίας. «Ο ρόλος των πολιτικών κομμάτων μειώνεται, οι ολοκληρωμένες προγραμματικές προτάσεις χάνουν τη σημασία τους, ενώ η δημοκρατική αισθητική και η ιστορική συνείδηση επηρεάζονται. Το διαδίκτυο και ο δημόσιος λόγος παγκοσμίως τροφοδοτούν τον λαϊκισμό και απλουστεύουν τις πληροφορίες. Τα “mega data” βρίσκονται στη διάθεση αγνώστων, και η πληθώρα πληροφοριών δεν οδηγεί απαραίτητα σε γνώση», ανέφερε ο κ. Βενιζέλος και πρόσθεσε:
«Η τεχνητή νοημοσύνη και οι υποστηρικτικές τεχνολογίες αποκαλύπτουν νέες “αλήθειες”, αλλά μέσα σε ένα “μαύρο κουτί”, δημιουργώντας σοβαρά ζητήματα πολιτικής και ηθικής. Η δημοκρατία, όπως και η εκκλησία, είναι συλλογικά υποκείμενα, ενώ η πίστη και το εκλογικό δικαίωμα είναι ατομικά. Οι νέες τεχνολογίες θέτουν σε κίνδυνο αυτή τη συλλογική διάσταση».
Ο κ. Βενιζέλος επισήμανε ότι το νέο τεχνολογικό τοπίο έχει άμεση επίπτωση στη δημοκρατική λειτουργία, επηρεάζοντας πλέον τους όρους της δημοκρατικής διακυβέρνησης και αμφισβητώντας, πολλές φορές, την ποιότητα και την αποτελεσματικότητά της. «Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία γεννήθηκε επειδή η άμεση δημοκρατία δεν ήταν τεχνικά εφαρμόσιμη. Τώρα, όμως, χάρη στις τεχνολογίες άμεσης συμμετοχής, η αντιπροσωπευτική δημοκρατία αμφισβητείται. Ψηφιακές διαβουλεύσεις, άμεση μετάφραση σε όλες τις γλώσσες, ολογράμματα και διαδικτυακά δημοψηφίσματα ακυρώνουν τις προϋποθέσεις της παραδοσιακής αντιπροσωπευτικής διαδικασίας», είπε ο κ. Βενιζέλος.
«Αυτό», υπογράμμισε, «εγείρει ένα ζήτημα που με απασχολεί θεωρητικά από το 2008: πώς μπορεί η μετα-αντιπροσωπευτική δημοκρατία να διασωθεί μέσα από νέους θεσμούς ή αν πρέπει να αναζητηθεί μια νέα μορφή θεσμικής οργάνωσης. Η τεχνολογία υποκαθιστά πλέον τον άνθρωπο σε κρίσιμες λειτουργίες, όπως στη διαχείριση δημοσίων συμβάσεων στην Αλβανία, όπου ρομπότ αναλαμβάνουν ρόλους εγγυητών διαφάνειας».
Ο κ. Βενιζέλος, κλείνοντας την ομιλία του, επισήμανε την ανάγκη να βρεθεί ισορροπία ανάμεσα στη διαφύλαξη των αξιών και των λειτουργιών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και στα οφέλη της τεχνολογίας, λέγοντας: «Οι τεχνολογικές, πολιτικές και θεολογικές διαστάσεις δημιουργούν ένα σύνθετο ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί, ώστε να διατηρηθεί ο πυρήνας των εγγυήσεων της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ενώ παράλληλα να προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες συμμετοχής και διακυβέρνησης».
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
