Όταν οι επιθέσεις του Ισραήλ στο Ιράν ξεκίνησαν πριν από τα ξημερώματα της 13ης Ιουνίου, εκρήξεις κατέστρεψαν τα σπίτια ορισμένων από τους κορυφαίους επιστήμονες του Ιράν, σκοτώνοντας εννέα άτομα που εργάζονταν επί δεκαετίες στο πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Και οι εννέα σκοτώθηκαν σε σχεδόν ταυτόχρονες επιθέσεις ώστε να μην προλάβουν να κρυφτούν, σύμφωνα με τη Wall Street Journal που επικαλείται ανθρώπους με γνώση των επιθέσεων. Έντεκα ημέρες αργότερα, λίγες ώρες πριν τεθεί σε ισχύ η εκεχειρία που μεσολάβησαν οι ΗΠΑ και το Κατάρ, μια επίθεση στο βόρειο Ιράν σκότωσε έναν ακόμη επιστήμονα, τον Sayyed Seddighi Saber, σύμφωνα με τα ισραηλινά και ιρανικά κρατικά μέσα ενημέρωσης. Του είχαν επιβληθεί κυρώσεις μόλις πριν από μερικές εβδομάδες από τις ΗΠΑ για το έργο του σχετικά με τα πυρηνικά όπλα.
Η επίθεση κατά των επιστημόνων θεωρήθηκε τόσο φανταστική ακόμη και από τους σχεδιαστές της που ονομάστηκε «Επιχείρηση Νάρνια», από τη φανταστική σειρά του C.S. Lewis. Οι δολοφονίες αποτέλεσαν το αποκορύφωμα 15ετών προσπαθειών για την εξόντωση ενός από τα πιο πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία του Ιράν – του κορυφαίου στελεχιακού δυναμικού επιστημόνων που εργάζονταν σε ένα μυστικό πρόγραμμα που σχετιζόταν με πυρηνικά όπλα και το οποίο το Ιράν συνέχιζε τουλάχιστον μέχρι το 2003. Το Ισραήλ παρακολουθούσε στενά τους επιστήμονες από τότε.
Ενώ οι ΗΠΑ και το Ισραήλ προσπαθούν να εκτιμήσουν την έκταση της ζημίας που προκάλεσαν τα χτυπήματά τους στις κύριες πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου υποστήριξε ότι οι δολοφονίες πήγαν πίσω το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν κατά χρόνια.
Πρώην αξιωματούχοι και εμπειρογνώμονες λένε ότι οι επιθέσεις εναντίον των επιστημόνων επέφεραν ισχυρό πλήγμα στην ικανότητα του Ιράν να κάνει αγώνα δρόμου για μια πυρηνική βόμβα μετά τη σύγκρουση με το Ισραήλ. Οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που σκοτώθηκαν είχαν πρακτική εμπειρία στη δοκιμή και την κατασκευή συστατικών μιας κεφαλής, όπως τα συστήματα πυροδότησης και τα εκρηκτικά.
«Είναι άλλο πράγμα να χάνεις αυτή την τεχνογνωσία αργά με την πάροδο του χρόνου, ειδικά αν δεν προσπαθείς να κατασκευάσεις πραγματικά μια βόμβα. Έχεις χρόνο να τους αντικαταστήσεις», δήλωσε ο Eric Brewer, ο οποίος ήταν διευθυντής εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ για την καταπολέμηση της διάδοσης των πυρηνικών όπλων. «Αλλά αν βρίσκεσαι στα μισά της προσπάθειας κατασκευής βόμβας ή αν το βλέπεις αυτό ως μια πιθανή βραχυπρόθεσμη επιλογή, τότε έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο».
Το Ιράν έχει διατηρήσει και μεταδώσει μεγάλο μέρος αυτής της τεχνογνωσίας σε μια νέα γενιά επιστημόνων. Έχει αρνηθεί ότι επεδίωξε ποτέ τη βόμβα, υποστηρίζοντας ότι το πρόγραμμά του είναι ειρηνικό.
Η ατομική υπηρεσία του ΟΗΕ ανέφερε ότι το Ιράν είχε ένα πρόγραμμα σχετικό με πυρηνικά όπλα, γνωστό ως σχέδιο AMAD, μέχρι το 2003. Ισραηλινοί και δυτικοί αξιωματούχοι λένε ότι οι εργασίες του Ιράν για την κατασκευή πυρηνικών όπλων συνεχίστηκαν με πιο αποσπασματικό τρόπο από τότε, αφήνοντας το Ιράν μέσα σε λίγους μήνες να είναι σε θέση να κατασκευάσει μια βόμβα. Αλλά μεγάλο μέρος αυτής της εργασίας έχει περιοριστεί σε μελέτες και μοντελοποίηση σε υπολογιστές, πάντα προσεκτικά σχεδιασμένο ώστε να εξηγείται ως συμβατική στρατιωτική εργασία.
Μια εβδομάδα μετά τις επιθέσεις της 13ης Ιουνίου, το Ισραήλ χρησιμοποίησε ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος για να σκοτώσει έναν άλλο επιστήμονα που κρατούνταν σε ένα υποτιθέμενο καταφύγιο στην Τεχεράνη. Το πρόσωπο δεν έχει κατονομαστεί. Το Ισραήλ ανέφερε επίσης την περασμένη εβδομάδα ότι βομβάρδισε την έδρα της SPND, της διάδοχης οργάνωσης του AMAD, στην Τεχεράνη.
Οι θανατηφόρες αεροπορικές επιδρομές ήταν οι πρώτες που είχαν ως στόχο πυρηνικούς επιστήμονες του Ιράν από το 2020, όταν ο Mohsen Fakhrizadeh πυροβολήθηκε με τηλεχειριζόμενο όπλο. Το Ισραήλ δεν έχει ποτέ αρνηθεί ή επιβεβαιώσει τον ρόλο του στους θανάτους πέντε Ιρανών επιστημόνων μεταξύ 2010 και 2020.
Το Σάββατο, χιλιάδες παρευρέθηκαν στις κηδείες των επιστημόνων και άλλων επιφανών Ιρανών που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, ανέφεραν τα ιρανικά κρατικά μέσα ενημέρωσης. Ορισμένα από τα φέρετρα μετέφεραν μέλη των οικογενειών των επιστημόνων, μετέδωσε το ημιεπίσημο πρακτορείο ειδήσεων Fars. Το Ισραήλ δεν έχει σχολιάσει αν σκοτώθηκαν επίσης μέλη οικογενειών στα πλήγματα με στόχο τους επιστήμονες.
Το Ισραήλ υποστήριξε ότι οι ενέργειές του εμπόδισαν το Ιράν να περάσει το κατώφλι για να αποκτήσει πυρηνικό όπλο.
Μεταξύ των σημαντικότερων στόχων ήταν ο Fereydoon Abbasi-Devani, πρώην επικεφαλής της Ατομικής Υπηρεσίας του Ιράν και ένας από τους ιδρυτές των εργασιών του Ιράν που σχετίζονται με τα πυρηνικά όπλα, σύμφωνα με τον David Albright, πρόεδρο του Ινστιτούτου Επιστήμης και Διεθνούς Ασφάλειας. Ο Abbasi-Devani ήταν διευθυντής και ανώτερος σύμβουλος του προγράμματος AMAD, με το επιστημονικό του έργο να επικεντρώνεται στην ανάπτυξη εκκινητών νετρονίων, οι οποίοι εκτοξεύουν νετρόνια στον πυρήνα ενός όπλου για να πυροδοτήσουν μια αλυσιδωτή αντίδραση. Ο Abbasi-Devani επέζησε από απόπειρα δολοφονίας με παγιδευμένο αυτοκίνητο το 2010, την ίδια ημέρα που σκοτώθηκε ένας άλλος Ιρανός πυρηνικός επιστήμονας. Σε πρόσφατη τηλεοπτική του συνέντευξη, ο Abbasi-Devani δήλωσε ότι το Ιράν έχει όλες τις γνώσεις που χρειάζεται για ένα πυρηνικό όπλο. «Αν μου πουν να κατασκευάσω μια βόμβα, θα την κατασκευάσω», είχε δηλώσει.
Ένας άλλος επιστήμονας που σκοτώθηκε ήταν ο Mohammad Mehdi Teranchi, ο οποίος ήταν επικεφαλής μιας μονάδας υπό τον Fakhrizadeh που επικεντρώθηκε στα εκρηκτικά υψηλής ισχύος, τα οποία απαιτούνται για την πυροδότηση ενός πυρηνικού όπλου, σύμφωνα με το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ. Αργότερα έγινε καθηγητής στο τμήμα φυσικής του Πανεπιστημίου Shahid Beheshti της Τεχεράνης, όπου εργαζόταν μεγάλος αριθμός πυρηνικών επιστημόνων, συμπεριλαμβανομένου του Abbasi-Devani, δήλωσε ο Ronen Solomon, ισραηλινός αναλυτής ασφαλείας.
Ένας από τους τελευταίους στόχους, ο Sayyed Seddighi Saber, ήταν επικεφαλής του ομίλου Shahid Karimi Group, ο οποίος τρέχει πρότζεκτ που σχετίζονται με εκρηκτικά για το πρόγραμμα SPND. Μια εκπρόσωπος του ισραηλινού στρατού αρνήθηκε να κατονομάσει το πρόσωπο που σκοτώθηκε. «Ο Seddighi Saber συνδέεται με έργα που περιλαμβάνουν έρευνα και δοκιμές για την ανάπτυξη πυρηνικών εκρηκτικών μηχανισμών», ανέφερε το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ όταν του επέβαλε κυρώσεις στις 12 Μαΐου.
Οι Abbasi-Devani και Teranchi είχαν επίσης υποστεί κυρώσεις από τις ΗΠΑ μαζί με άλλους για το έργο τους που σχετίζεται με τα πυρηνικά. Το ίδιο και το Πανεπιστήμιο Shahid Beheshti.
Η Andrea Stricker, ερευνήτρια στο Ίδρυμα για την Άμυνα των Δημοκρατιών, ένα think tank με έδρα την Ουάσιγκτον, δήλωσε ότι οι στοχευμένες δολοφονίες του Ισραήλ εξουδετέρωσαν την «εγκεφαλική ομάδα πυρηνικών επιστημόνων» και επέφεραν «πλήγμα στην ικανότητα του Ιράν να βασίζεται σε ανθρώπους που έχουν προηγούμενη και πιθανώς συνεχιζόμενη εμπειρία στην κατασκευή συγκεκριμένων συστατικών των πυρηνικών όπλων». Άλλοι περιγράφουν ένα εξελιγμένο σύστημα που είχε αναπτύξει το Ιράν για να διατηρήσει και να προωθήσει την τεχνογνωσία του στα πυρηνικά όπλα. Αυτό το σύστημα επέτρεψε στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν να προχωρήσει ακόμη και όταν οι κορυφαίοι επιστήμονές του σκοτώνονταν.
Το Ιράν διατηρεί εδώ και χρόνια ένα πυρηνικό αρχείο στο οποίο περιγράφονται λεπτομερώς όλες οι εργασίες που είχε πραγματοποιήσει πριν από το 2003, καθώς και τα μελλοντικά σχέδια της Τεχεράνης. Όταν ανακαλύφθηκε, έγινε έφοδος από ισραηλινούς κομάντος το 2018. Το Ιράν διατηρούσε παλιό εξοπλισμό που σχετιζόταν με πυρηνικά όπλα, συμπεριλαμβανομένου αδήλωτου εμπλουτισμένου ουρανίου. Η υπηρεσία ατομικής ενέργειας του ΟΗΕ ζητά έκτοτε απαντήσεις για το πού στάλθηκε.
Η Τεχεράνη χρησιμοποίησε πανεπιστήμια όπως το Shahid Beheshti, το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Sharif και το Πανεπιστήμιο Malek Ashtar για να διατηρήσει ζωντανή την τεχνογνωσία του σε θέματα πυρηνικών όπλων τις τελευταίες δύο δεκαετίες, δήλωσε ο Solomon. Σε αυτά τα πανεπιστήμια, το Ιράν συχνά συνδυάζει τους πυρηνικούς επιστήμονες του σε πειράματα και άλλες μελέτες με νεότερους φοιτητές, δήλωσε ο Solomon. Δύο από τους επιστήμονες που σκοτώθηκαν στις 13 Ιουνίου, ο Ahmadreza Zolfaghari και ο Abdulhamid Minouchehr, δημοσίευσαν ένα άρθρο στα Annals of Nuclear Energy τον Ιούνιο του 2024, το οποίο χρησιμοποίησε προηγμένα μοντέλα για να δείξει πώς συμπεριφέρονται οι πηγές νετρονίων σε μια αλυσιδωτή αντίδραση, ανέφερε.
Αυτές οι πληροφορίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για μη στρατιωτικούς σκοπούς, όπως η κατασκευή ενός πυρηνικού αντιδραστήρα, ή να βοηθήσουν στην ενεργοποίηση μιας αλυσιδωτής αντίδρασης σε ένα πυρηνικό όπλο. «Οι καθηγητές διδάσκουν τους νεότερους επιστήμονες… για να εισέλθουν στην καρδιά του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος», δήλωσε ο Solomon.
Πηγή: skai.gr
