Ιστορική ημέρα η σημερινή για τον Σοκαρά του δήμου Γόρτυνας και τον Αβδελλά του δήμου Μυλοποτάμου, αφού τα δύο χωριά της Κρήτης ανακηρύχθηκαν ως μαρτυρικά.
Το σχετικό ΦΕΚ δημοσιεύτηκε σήμερα, δικαιώνοντας τις επί χρόνια προσπάθειες των πολιτιστικών συλλόγων, φορέων και κατοίκων των δύο περιοχών.
Η ανακοίνωση του ειδικού συμβούλου του Περιφερειάρχη Κρήτης σε θέματα Ιστορίας και μνήμης και προέδρου ένωσης θυμάτων ολοκαυτώματος Σοκαρά, Νίκου Μπιμπάκη:
«Με την απόφαση ΦΕΚ 146 /2025 πλέον ο τόπος μας, το χωριό μας ο Σοκαράς χαρακτηρίζεται και επίσημα ως μαρτυρικό χωριό της Ελλάδας. Με αυτή την απόφαση θέλω δημόσια να ευχαριστήσω όλους όσους βοήθησαν για να πραγματοποιηθεί αυτός ο στόχος που ήταν για μένα για πολλά χρόνια ένα προσωπικό στοίχημα για να αναγνωριστούν οι θυσίες των εθνομαρτύρων του χωριού μας.
Κι όπως είχα αναφέρει πριν από έναν χρόνο, στο μνημόσυνο των εθνομαρτύρων μας στις 17/8/2024 ότι στην επέτειο των 80 ετών της θυσία τους, θα δικαιώνονταν, όπερ και εγένετο. Ας αφιερώσουμε λοιπόν αυτή την αναγνώριση και δικαίωση στους απογόνους αυτών που βρίσκονται εν ζωή και σε αυτούς που δεν πρόλαβαν να βιώσουν την σημερινή μας χαρά.
Με εκτίμηση
Μπιμπάκης Νικόλαος
Ειδικός σύμβουλος Περιφερειάρχη Κρήτης
Σε θέματα Ιστορίας και μνήμης
Πρόεδρος ένωσης θυμάτων ολοκαυτώματος Σοκαρά».
Η ανακοίνωση της προέδρου του Πολιτιστικού Συλλόγου Αβδελλά, Μαρίας Λαμπρινού:
«Ο ΑΒΔΕΛΛΑΣ ΜΑΡΤΥΡΙΚΟ ΧΩΡΙΟ
Αβδελλάς, 8 Αυγούστου 2025
Αγαπητοί συγχωριανοί και φίλοι του χωριού μας
Η 3η και η 5η Σεπτεμβρίου 1943, έμειναν ανεξίτηλες ως ημερομηνίες στο βιβλίο της ιστορίας του χωριού μας. Αυτές τις μέρες έγιναν δύο από τα πλέον αποτρόπαια εγκλήματα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Κρήτη.
Δολοφονήθηκαν από τα βόλια ενός βάρβαρου ναζιστικού και κατοχικού στρατού, είκοσι τρεις Αβδελλιανοί στην περιοχή Γουρνόλακκος του Ψηλορείτη. Μαζί τους και άλλοι εννέα πατριώτες από τον Άγιο Μάμα, την Κάλυβο, τα Λιβάδια και τους Αβδανίτες.
Σήμερα, 8 Αυγούστου 2025, ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Αθανάσιος Τασούλας υπέγραψε την απόφαση χαρακτηρισμού του Αβδελλά ως μαρτυρικού χωριού και η απόφασή του δημοσιεύτηκε στο Φύλλο Εφημερίδας της Κυβέρνησης με αριθμό 146, (τεύχος πρώτο).
Σήμερα οι ψυχές των προγόνων μας που έδωσαν πρόθυμα το αίμα τους για την λευτεριά της πατρίδας μας, θα χαίρονται και θα αγάλλονται.
Για μας τους απογόνους, η αναγνώριση του χωριού μας ως μαρτυρικού, ήταν ένας σκοπός και ένα τάμα ζωής. Αυτό θέλαμε και επιδιώξαμε να το κάνουμε σε μια δύσκολη και επίπονη προσπάθεια που ξεκίνησε εδώ και τρία χρόνια, από το έτος 2023. Η σημερινή ημέρα 8 Αυγούστου 2025, θα μείνει κι αυτή ανεξίτηλη και θα γράφεται πλέον με χρυσά γράμματα στο βιβλίο της ιστορίας του χωριού μας.
Την προσπάθεια του Πολιτιστικού μας Συλλόγου, συνέδραμαν και γι’αυτό τους ευχαριστούμε :
Ο Περιφερειάρχης Κρήτης κ. Σταύρος Αρναουτάκης.
Ο Δήμαρχος Μυλοποτάμου κ. Γεώργιος Κλάδος και τα μέλη του Δημοτικού του Συμβουλίου.
Ο Δρ. Ιστορίας κ. Γεώργιος Α. Καλογεράκης για τη σύνταξη του φακέλου και την αρωγή στις προσπάθειες ανάδειξης της κατοχικής ιστορίας του χωριού μας.
Ο Ειδικός Σύμβουλος του Περιφερειάρχη Κρήτης σε θέματα Ιστορίας, Μνήμης και Εθνικής Αντίστασης κ. Νικόλαος Μπιμπάκης και βέβαια όλοι εσείς οι χωριανοί που από την πρώτη στιγμή σταθήκατε στο πλευρό μας για την επίτευξη του ιερού σκοπού.
Αγαπητοί Αβδελλιανοί,
ο Γουρνόλακκος για μας είναι πλέον ένα σύμβολο αγώνα, θυσίας και αξιοπρέπειας. Το αίμα των προγόνων μας που δόθηκε στην πατρίδα, δεν πήγε χαμένο.
Η αναγνώριση του χωριού μας ως μαρτυρικού, είναι ένα διαχρονικό μήνυμα λευτεριάς και ειρήνης, μία ανταπόδοση ζωής στους ανθρώπους μας που στήθηκαν απέναντι από τα πολυβόλα της Βέρμαχτ, εκείνον τον μαύρο Σεπτέμβρη του έτους 1943.
Μαρία Λαμπρινού
Πρόεδρος Πολιτιστικού Συλλόγου Αβδελλά»
Σοκαράς – Το χρονικό της “Σπηλιάρας”
Το πρωί της 17ης Αυγούστου 1944 οι Γερμανοί κατακτητές συγκέντρωσαν όλους τους κατοίκους του Σοκαρά στο σχολείο.
Λίγο πριν το μεσημέρι οι Γερμανοί διαχώρισαν τους άνδρες από τα γυναικόπαιδα. Όλοι οι άντρες του χωριού, από 18 έως 60 χρόνων βρέθηκαν ενώπιον των δοσίλογων οι οποίοι φορώντας μαύρες κουκούλες πρόδωσαν εκείνους που είχαν αναπτύξει αντιστασιακή δράση.
Οι προδότες ξεχώρισαν 26 Σοκαριανούς τους οποίους οι Γερμανοί έδεσαν πισθάγκωνα και τους οδήγησαν έξω από το χωριό, προς τη θέση «Σπηλιάρα». Ο Γιώργος Γιαννακάκης επιχείρησε κατά τη διαδρομή να δραπετεύσει όμως οι ναζί τον συνέλαβαν μέσα στον Σοκαρά και τον σκότωσαν επί τόπου δια ξυλοδαρμού.
Το μεσημέρι το απόσπασμα έχει στηθεί στην «Σπηλιάρα» κι ένα-ένα τα 25 παλικάρια του Σοκαρά σωριάστηκαν στο έδαφος έπειτα από τις γερμανικές ομοβροντίες των όπλων.
Ο 27ος Σοκαριανός που εκτελέστηκε ήταν ο Γιώργος Κυριακάκης που δολοφονήθηκε με μαρτυρικό και απάνθρωπο τρόπο από τους ναζί, επειδή στο σπίτι του βρέθηκαν κρυμμένα όπλα.
Οι Γερμανοί στην συνέχεια άνοιξαν έναν ομαδικό τάφο και πέταξαν μέσα και τους 27 εκτελεσθέντες, μαζί με ένα σκύλο.
Αναλυτικά οι 27 Σοκαριανοί που δολοφονήθηκαν από τους Γερμανούς ήταν οι:
- Γιώργος Χαλκιαδάκης με τους 5 γιούς του, Μανώλη, Αστρινό, Δημήτρη, Γιάννη και Λευτέρη.
- Γυπαράκης Στυλιανός και οι 2 γιοί του, Νίκος και Μανώλης
- Παντελής Ορφανός του Νικολάου,
- Γιώργης Ορφανός του Νικολάου
- Λευτέρης Ορφανός του Νικολάου,
- Αντώνης Ορφανός του Νικολάου
- Γιαννουλάκης Βασίλης του Μιχαήλ,
- Γιαννουλάκης Ευθύνης του Μιχαήλ,
- Γιαννουλάκης Γιώργης του Μιχαήλ,
- Γιαννουλάκης Βασίλης του Γεωργίου
- Γυπαράκης Γιάννης του Αριστείδη
- Κυριακάκης Γιώργης του Μιχαήλ
- Κυριακάκης Νίκος του Μιχαήλ
- Κωστακής Γιώργης του Ιωσήφ
- Κωστάκης Νίκος του Ιωσήφ
- Μπιμπάκης Νίκος
- Σαρρής Δημήτρης
- Κουτεντάκης Γιάννης
- Παχιαδάκης Χαράλαμπος
- Σταματάκης Γιάννης
23 Αβδελλιανοί εκτελέστηκαν στη θυσία του Γουρνόλακκου
Στις 2 Σεπτεμβρίου 1943, οι Γερμανοί έκαναν περιπολία έξω από τον Αβδελλά σε μια περιοχή που είχαν κηρύξει νεκρή ζώνη για να δουν αν οι κάτοικοι τηρούν την απαγόρευση.
Ο Γιάννης Νικολούδης έγραφε στα Ρεθεμνιώτικα Νέα για την μέρα που σημάδεψε τον τόπο καταγωγής του:
«Στο Αβδελλιανό αόρι συνέλαβαν έξι άτομα, τους Πανταλό Γιάννης και Πέτρο, οι Μαθιουδάκη Μιχάλη και Πέτρο και οι Μιχελουδάκη Αντρέας και Γιώργης. Από τον Άγιο Μάμα ήταν ο Σαρρής Λευτέρης και Σερλής Κυριάκος, από την Κάλυβο ήταν οι Παραγιουδάκης Γιάννης και Κοζορώνης Χαράλαμπος και από τις Αβδανίτες ήταν ο Πρινάρης Νικόλαος.
Τους οδήγησαν στην θέση Γουρνόλακκος του Ψηλορείτη. Την επομένη μέρα, 3 Σεπτεμβρίου, άφησαν τα δυο παιδιά να φύγουν, τον Λαμπρινό Γιάννη και τον Πρινάρη Μιχάλη. Τους άλλους όλους τους εκτέλεσαν. Κατά την εκτέλεση έτρεξε και έφυγε ο Σαρρής Λευτέρης, τον τραυμάτισαν και από το τραύμα πέθανε σε λίγες μέρες.
Σώθηκε και ο Νικηφόρος Γιάννης, τον βρήκαν βαριά τραυματισμένο και επέζησε.
Στις 4 Σεπτεμβρίου έκαναν οι χωριανοί μας μια διαβούλευση και αποφάσισαν την επόμενη μέρα στις, 5-9-1943, να πάνε να πάρουν τους νεκρούς συγγενείς τους για να τους θάψουν. Αποφάσισαν να πάνε χωρίς όπλα, γιατί κατά τα δικά μας ήθη και έθιμα, η ταφή των νεκρών είναι μια ιερή στιγμή και γι’ αυτό δεν πήγαν οπλισμένοι. Αυτά όμως δεν ισχύουν για τους Γερμανούς. Με τις βαρβαρότητες που διέπραξαν, στον 2ο παγκόσμιο πόλεμο και σε όλη τη διάρκεια της κατοχής, απέδειξαν ότι είναι ο ποιο βάρβαρος λαός σε όλο τον πλανήτη. Όταν έφτασαν οι δικοί μας στο Γουρνόλακκο, έβαλαν δύο σκοπούς, να βλέπουν από τα σημεία που είχαν πρόσβαση για να έρθουν οι Γερμανοί. Ο σκοπός που έβλεπε από την μεριά του Ζωνιανού αοριού, ήταν ο Δημήτρης Μιχελουδάκης, Γαλανοδημήτρης.
Ήταν της μάνας μου της αδελφής ο άντρας. Είχα ακούσει τη μαρτυρία από τη θεία μου και τα παιδιά της, πρώτα ξαδέλφια μου. Μόλις τους είδε να ανεβαίνουν, κατέβηκε ποιο χαμηλά και τους φώναξε. Γερμανοί έρχονται και όσοι μπορείτε φύγετε. Αυτός έφυγε αμέσως και δεν ήταν εκεί να δει αυτό που ακολούθησε.
Αμέσως όλοι έτρεξαν να φύγουν στις πλαγιές των γύρω λόφων. Τότε ένας φώναξε, μη φεύγετε μωρέ, δεν θα μας κάνουν κακό. Εμείς ήρθαμε να θάψομε τσι νεκρούς μας. Άρχισαν να γυρίζουν μερικοί και τελικά γύρισαν όλοι πίσω.
Δεν γύρισε μόνο ο θείος μου, Χαράλαμπος Νικολούδης. Έμεινε κρυμμένος μεσόπλαγα, σε απόσταση περίπου 150 μέτρα από το σημείο που ήταν οι πρώτοι σκοτωμένοι. Μου διηγήθηκε 2-3 φορές την ιστορία αυτή. Μου έλεγε ότι δεν είχε καμιά εμπιστοσύνη στους Γερμανούς και γι’ αυτό δεν γύρισε. Όταν έφτασαν οι Γερμανοί στρατιώτες, τους είδαν όλους να τυλίγουν τους νεκρούς σε σεντόνια και κουβέρτες και μετά θα τους μετέφεραν στο χωριό, για να τους θάψουν, με μουλάρια που είχαν πάρει μαζί τους. Οι Γερμανοί είχαν μαζί τους σκύλο και τον έβαλαν να ψάχνει μήπως κάποιοι έχουν κρυφτεί. Ο σκύλος ακολουθούσε την αποβολή όσων έφυγαν και γύρισαν και γύριζε μετά πίσω και αυτός. Ξεκίνησε να ψάχνει προς την κατεύθυνση που είχε κρυφτεί ο θείος μου. Νόμιζα μου είπε, ότι ακολουθούσε την δική του αποβολή. Πριν τον πλησιάσει 80 περίπου μέτρα, ο σκύλος γύρισε πίσω. Για καλή μου τύχη μου είπε, ακολούθησε την αποβολή κάποιου από αυτούς που γύρισαν. Από το σημείο αυτό που είχε κρυφτεί, είδε όλα όσα ακολούθησαν. Τους μάζεψαν όλους αμέσως σε ένα σημείο και τους εκτέλεσαν. Συνολικά από το χωριό μας στις 3-9ου και στις 5-9-1943 εκτέλεσαν οι ναζί 23 άτομα, όλοι νέοι και πολλοί παντρεμένοι, με τέσσερα και πέντε παιδιά ο καθένας.
Ένας από τους σκοτωμένους στις 5-9ου, ήταν ο δάσκαλος του χωριού Δετοράκης Νίκος, από την Κριτσά Λασιθίου. Ακούστε τι είπε αυτός ο ξεχωριστός άνθρωπος. «Δεν μπορώ να μην πάω και εγώ μαζί με τους άλλους χωριανούς να πάρομε τους νεκρούς, γιατί έχουν σκοτωθεί οι γονείς των μαθητών μου»».
Το άρθρο “Ιστορική μέρα για τον Σοκαρά και τον Αβδελλά – Ανακηρύχθηκαν μαρτυρικά χωριά“, δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο CRETA24.
