Ηφαιστειακή δραστηριότητα προκαλείται όταν μάγμα – συνήθως νεοδημιουργημένο – ανέρχεται από τα βάθη και κινείται προς τα πάνω. Αυτό έχει ως φυσικό αποτέλεσμα το έδαφος να φουσκώνει, ή να βυθίζεται και να καταγράφονται σεισμοί. Αυτές οι διεργασίες μας βοηθούν να καταλάβουμε καλύτερα πώς «αναπνέουν» και τροφοδοτούνται τα ηφαίστεια. Στο Αιγαίο, τα δύο πιο επικίνδυνα ηφαίστεια – της Σαντορίνης και του Κολούμπου – απέχουν μόλις 7 χλμ., αλλά μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχαν ενδείξεις ότι συνδέονταν. Η σεισμική δραστηριότητα του Γενάρη και του Φλεβάρη του 2025, έφεραν τους μελετητές στα μέρη μας και το συμπέρασμα που βγήκε είναι ότι τα δύο ηφαίστεια είναι αδελφάκια.
Η κρίση του 2025 έδωσε για πρώτη φορά καθαρή εικόνα ενός περίπλοκου συστήματος υπόγειων δεξαμενών μάγματος. Συνδυάζοντας σεισμολογικές και γεωδαιτικές μετρήσεις στη στεριά και στη θάλασσα, οι επιστήμονες μπόρεσαν να «χαρτογραφήσουν» την πορεία που ακολούθησε το μάγμα.
Από τα μέσα του 2024, το έδαφος μέσα στη καλντέρα της Σαντορίνης άρχισε να ανυψώνεται αργά, προμηνύοντας την εισροή μάγματος. Τον Ιανουάριο του 2025, μια μεγάλη ποσότητα μάγματος (περίπου 0,31 κυβικά χιλιόμετρα) εισχώρησε σε ρήγματα σχηματίζοντας ένα υπόγειο «τοίχωμα» (μάγματος-δίκτυο), μήκους περίπου 13 χλμ. Το σώμα αυτό έμεινε σε βάθος 3–5 χλμ. κάτω από τον βυθό, αλλά ενεργοποίησε σημαντικούς σεισμούς. Η ταυτόχρονη εκτόνωση μιας δεξαμενής κάτω από το Κολούμπο δείχνει ότι τα δύο ηφαίστεια είναι αλληλένδετα.
(a) Χάρτης σεισμών: Εμφανίζονται πάνω από 30.000 σεισμοί που καταγράφηκαν από 1 Οκτωβρίου 2024 έως 25 Φεβρουαρίου 2025, με επίκεντρα γύρω από τη Σαντορίνη και το Κολούμπο. Τα σημάδια είναι χρωματισμένα ανάλογα με το βάθος του σεισμού. Τα κίτρινα τρίγωνα δείχνουν τους σεισμογράφους, ενώ τα μαύρα βέλη δείχνουν πόσο και προς ποια κατεύθυνση μετακινήθηκαν τα GPS σημεία στη Σαντορίνη.
(b) Μηχανισμοί γένεσης σεισμών: Για 180 ισχυρότερους σεισμούς (μεγέθους >3,6), φαίνονται οι άξονες πίεσης (P) και τάσης (T). Αυτοί δείχνουν ότι η περιοχή «τεντώνεται» κατά μήκος άξονα βορειοδυτικά–νοτιοανατολικά, κάτι που ταιριάζει με τα ρήγματα της περιοχής.
(c–e) Κάθετες τομές: Δείχνουν πώς εξελίχθηκε στο βάθος το σμήνος σεισμών μέσα σε έναν μήνα. Το χρώμα συμβολίζει τη χρονολογία: από τους πρώτους σεισμούς στα τέλη Ιανουαρίου έως τους τελευταίους στα τέλη Φεβρουαρίου. Φαίνεται καθαρά πώς η σεισμική δραστηριότητα μετακινήθηκε με τον χρόνο και το βάθος.
(f) Χρονικές φάσεις της κρίσης: Η όλη ακολουθία χωρίζεται σε πέντε φάσεις (Ι–V). Κάθε φάση δείχνει διαφορετική πορεία του μάγματος και διαφορετικό στυλ σεισμικότητας: πρώτα βαθιά και κοντά στη Σαντορίνη, μετά προς τα βορειοανατολικά, πιο ρηχά, και τέλος πλευρική μετακίνηση προς την Άνυδρο.
Πώς εξελίχθηκε η κρίση
-
Καλοκαίρι 2024 – Ιανουάριος 2025: Σταδιακή διόγκωση της Σαντορίνης (έδαφος ανυψώθηκε περίπου 5 εκ.), αυξημένα αέρια στο Νέα Καμένη.
-
27 Ιανουαρίου 2025: Ξεκινάει ισχυρό σεισμικό σμήνος κοντά στη Σαντορίνη και στο Κολούμπο. Ακολουθούν πάνω από 30.000 σεισμοί σε διάστημα ενός μήνα.
-
Αρχές Φεβρουαρίου: Οι σεισμοί γίνονται πιο ισχυροί (μέχρι Μ 5), δείχνοντας ότι το μάγμα κινείται σε διαφορετικά βάθη και κατευθύνσεις.
-
Μέσα Φεβρουαρίου: Το μάγμα «διασχίζει» τον φλοιό σε πλευρική κατεύθυνση και η σεισμική δραστηριότητα κορυφώνεται.
-
Τέλη Φεβρουαρίου: Η διείσδυση ολοκληρώνεται και η σεισμικότητα αρχίζει να μειώνεται.
Η ελληνική πολιτεία κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης στη Σαντορίνη και τα γύρω νησιά τον Φεβρουάριο–Μάρτιο 2025.
Τι μας δείχνει η κρίση
Η Σαντορίνη και το Κολούμπο διαθέτουν ξεχωριστά «ρεζερβουάρ» μάγματος, αλλά φαίνεται πως επικοινωνούν σε μεγαλύτερα βάθη. Η κρίση δείχνει ότι τα δύο ηφαίστεια μπορεί να «μοιράζονται» ή να ανταγωνίζονται για το ίδιο μάγμα, κάτι που εξηγεί γιατί είδαμε φούσκωμα στη Σαντορίνη και ταυτόχρονη εκτόνωση στο Κολούμπο.
Αυτό θυμίζει αντίστοιχες περιπτώσεις στην Ισλανδία, στη Χαβάη και στην Ιαπωνία, όπου ηφαιστειακά κέντρα λειτουργούν σαν συγκοινωνούντα δοχεία.
(a) Προπαρασκευαστική φάση (Ιούνιος 2024 – Ιανουάριος 2025): Το μάγμα από μια μεσαίου βάθους δεξαμενή κινήθηκε προς τον ρηχότερο ταμιευτήρα κάτω από τη Σαντορίνη. Αυτό προκάλεσε ανύψωση του εδάφους και αύξηση των μικρών σεισμών στην καλντέρα. Στο σχήμα, οι πράσινες και κόκκινες περιοχές δείχνουν ζώνες όπου ο φλοιός έχει διαφορετική «ταχύτητα» στα σεισμικά κύματα: Οι χαμηλές ταχύτητες (L3 και L4) δείχνουν περιοχές με μάγμα ή μερικώς λιωμένα πετρώματα. Οι υψηλές ταχύτητες (H1 και H2) δείχνουν πιο σκληρά στρώματα του φλοιού που λειτουργούν σαν εμπόδια.
(b) Ηφαίστειακή–τεκτονική κρίση (από 27 Ιανουαρίου 2025): Ξεκίνησε μια μεγάλη διείσδυση μάγματος (ανάχωμα) από τη μεσαία δεξαμενή, που κινήθηκε πλευρικά προς τα πάνω και πέρασε κάτω από τον Ανυδρο. Τα σημεία των σεισμών (χρωματιστά κουκκίδια) συγκεντρώθηκαν στην άκρη και στα όρια της δίκης. Παράλληλα ενεργοποιήθηκαν ρηχά κανονικά ρήγματα (μαύρες γραμμές) λόγω της πίεσης και των αλλαγών στα υγρά. Την ίδια στιγμή, μια δεξαμενή μάγματος κάτω από το Κολούμπο άδειασε, προκαλώντας καθίζηση που μετρήθηκε και στη Σαντορίνη και στο Κολούμπο.
Κίνδυνοι για το μέλλον
Το αν θα προκληθεί έκρηξη εξαρτάται από:
-
πόσο μάγμα συνεχίζει να ανεβαίνει,
-
τι είδους μάγμα (πιο βασικό ή πιο εξελιγμένο) θα φτάσει ψηλά,
-
σε ποιο βάθος και σε ποια θέση θα ραγίσει ο φλοιός,
-
και σε τι βάθος βρίσκεται η θάλασσα, γιατί το νερό αυξάνει την εκρηκτικότητα.
Η εισροή μάγματος του 2025 έχει παρόμοιο μέγεθος με αυτή που σχημάτισε τα μικρά ηφαιστειακά κέντρα της περιοχής του Κολούμπου στο παρελθόν. Αυτά προκάλεσαν κυρίως ήπιες υποθαλάσσιες εκρήξεις χωρίς μεγάλους κινδύνους για τσουνάμι. Ωστόσο, επειδή τώρα η διείσδυση έγινε σε πιο ρηχά νερά (περίπου 200 μ.), η μελλοντική δραστηριότητα μπορεί να έχει μεγαλύτερη επικινδυνότητα.
(a) Χάρτης παραμορφώσεων (23 Φεβρ.–3 Μαρτ. 2025): Μετρήσεις από GNSS, υποθαλάσσιους σταθμούς (OBSP) και δορυφορικό InSAR έδειξαν ότι: Κάτω από το Κολούμπο, σε βάθος περίπου 7,6 χλμ., μια δεξαμενή μάγματος άδειασε κατά περίπου 0,076 km³. Ταυτόχρονα, ένα κατακόρυφο ανάχωμα δίκη μήκους περίπου 13 χλμ., σε βάθη 5-11,5 χλμ., γέμισε με περίπου 0,313 km³ μάγμα. Η τοποθεσία του αναχώματος συμφωνεί με τα σημεία σεισμικότητας.
(b) Σταδιακή διόγκωση (Ιούλιος 2024 – Ιανουάριος 2025): Δορυφορικές μετρήσεις έδειξαν ένα μικρό φούσκωμα κάτω από τη Σαντορίνη, σε βάθος ~3,8 χλμ., με συνολική εισροή μάγματος μόλις 0,004 km³ (ρυθμός ~0,26 m³/s). Αυτό ήταν το προειδοποιητικό στάδιο πριν τη μεγάλη κρίση. (c) Χρονοεξέλιξη του αναχώματος (25 Ιαν.–24 Φεβρ. 2025): Το μάγμα κινήθηκε σε πέντε διαδοχικά στάδια μέσα στο ανάχωμα. Οι υπολογισμοί δείχνουν ότι το άνοιγμα (το «πλάτος» του αναχώματος) αυξανόταν σταδιακά, ακολουθώντας την πορεία της σεισμικότητας. (d) Ρυθμοί ροής μάγματος: Το Κολούμπο έχανε μάγμα (εκροή). Το ανάχωμα κέρδιζε μάγμα (εισροή). Οι καμπύλες όγκου δείχνουν σαφή αντιστοιχία: όσο άδειαζε η δεξαμενή του Κολούμπου, τόσο γέμιζε το ανάχωμα κάτω από την Άνυδρο.
Συμπέρασμα
Η κρίση του 2025 έδειξε ξεκάθαρα ότι τα ηφαίστεια Σαντορίνης και Κολούμπου είναι συνδεδεμένα σε βάθος και ότι μπορούν να επηρεάσουν το ένα το άλλο. Παρά τα προειδοποιητικά σημάδια (φούσκωμα, αέρια, σεισμοί), η ακριβής εξέλιξη, η δημιουργία του μεγάλου υπόγειου δίαυλου μάγματος, ήταν αδύνατο να προβλεφθεί.
Αυτό υπογραμμίζει πόσο σημαντική είναι η συνεχής και υψηλής ακρίβειας παρακολούθηση με σεισμογράφους, δορυφόρους και υποθαλάσσιους αισθητήρες, ώστε να σιγουρευτεί η έγκαιρη προειδοποίηση και η εκτίμηση κινδύνου.
Πηγή: skai.gr
