Παγκόσμια τάση μείωσης των χελιδονιών – Οι εντατικές καλλιέργειες, η μοντερνοποίηση των κτιρίων και η εκούσια καταστροφή των φωλιών τους, περιορίζουν την παρουσία τους στο νησί
Σε έναν από τους σημαντικότερους μεταναστευτικούς διαδρόμους βρίσκεται η Κρήτη για τα αποδημητικά πουλιά, καθώς κάθε άνοιξη και φθινόπωρο αποτελεί σταθμό για εκατοντάδες είδη.
ΆλλαΣχετικά άρθρα
Πάνω από 350 είδη πουλιών έχουν καταγραφεί στην Κρήτη, με την πλειοψηφία τους να είναι μόνιμοι «κάτοικοι» ή τακτικοί επισκέπτες, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό αποτελούν τα αποδημητικά είδη που μεταναστεύουν στο νησί.
Η Κρήτη φιλοξενεί πλούσια ορνιθοπανίδα σε υγρότοπους, όπως στο φράγμα της Αγιάς στα Χανιά ή ακόμα και σε απρόσμενα σημεία, όπως στον ΧΥΤΑ στο Ρέθυμνο που διάφορα είδη αρπακτικών συγκεντρώνονται στο σημείο.
Η μετανάστευση, μια επίπονη αλλά εντυπωσιακή διαδικασία, όπως περιέγραψε ο υπεύθυνος δράσεων στο τμήμα Διατήρησης της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας Γιώργος Δροσόπουλος μιλώντας στα «Ρεθεμνιώτικα νέα», διαρκεί από τον Μάρτιο έως τον Μάιο και ξανά από τον Αύγουστο μέχρι τον Οκτώβριο, φέρνοντας στο νησί πουλιά που αναπαράγονται, διαχειμάζουν ή κάνουν απλώς μια σύντομη στάση.
Όμως, τα τελευταία χρόνια οι διαδρομές των αποδημητικών πουλιών φαίνεται πως έχουν αλλάξει, δεδομένης της κλιματικής αλλαγής, με κάποια είδη να αλλάζουν περιοχές αναπαραγωγής, όπως για παράδειγμα να παραμένουν στην Κρήτη λόγω των πλέον ήπιων χειμώνων, αντί να φτάσουν ως την Αφρική.
Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία έχει έναν σταθμό στα Αντικήθυρα, που είναι ένα μεταβατικό στάδιο ανάμεσα στην Πελοπόννησο και την Κρήτη και πολλά είδη πουλιών και σε μεγάλα νούμερα κατεβαίνουν κατά τη φθινοπωρινή μετανάστευση μέσω των Αντικηθύρων για να φτάσουν είτε στην Κρήτη, είτε απευθείας στην Αφρική, όπως περιέγραψε ο κ. Δροσόπουλος.
«Η Κρήτη βρίσκεται πάνω σε έναν σημαντικό μεταναστευτικό διάδρομο. Είναι ένας κοινός σταθμός για πάρα πολλά είδη πουλιών, κυρίως αρπακτικών. Τα πιο εύκολα να παρατηρήσουμε είναι τα αρπακτικά πουλιά, που είναι ήδη αρκετά στο νησί, μόνιμα παρόντα, όπως είναι ο χρυσαετός, το όρνιο, ο γυπαετών, τα οποία δεν μεταναστεύουν. Όμως περνάμε πολλά μεταναστευτικά είδη όπως είναι ο σφηκιάρης, ο τσίφτης, ο καλαμόκιρκος, ο ψαραετός. Όλα αυτά τα είδη περνάνε μεταναστευτικά και από την Κρήτη και σταματούν σε σημαντικά σημεία που μπορούν να τραφούν», σημείωσε ο ίδιος.
Ένα από αυτά τα σημεία βρίσκεται στο Ρέθυμνο, κοντά στη Μονή Αρκαδίου όπου λειτουργεί ΧΥΤΑ και εκεί τα διάφορα αρπακτικά είδη συγκεντρώνονται αναζητώντας διαθέσιμη τροφή: «Στην περίπτωση του Ρεθύμνου υπάρχει κοντά στη Μονή Αρκαδίου ένας ΧΥΤΑ, όπου μπορούμε να δούμε πάρα πολλά αρπακτικά μαζεμένα σε ένα σημείο και είδη που δεν βλέπεις συνήθως σε άλλες περιοχές. Αυτό οφείλεται στο ότι περνάνε από εκεί, βλέπουν μια πηγή τροφής που εάν και αμφίβολης ποιότητας φαίνεται να έχει επαρκή όγκο», περιέγραψε ο κ. Δροσόπουλος, τονίζοντας ότι κάποια είδη φτάνουν στο σημείο και παραμένουν στο νησί αντί να συνεχίσουν το ταξίδι τους ως την Αφρική.
Άλλο ένα σημείο στην Κρήτη όπου συγκεντρώνονται τα πουλιά για ξεκούραση και τροφή είναι στο φράγμα της Αγιάς στα Χανιά, που όπως σημείωσε ο κ. Δροσόπουλος, είναι ένας μέρος με μεγάλη αξία, αν και η παρουσία οικόσιτων παπιών και χηνών εκεί μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στους άγριους πληθυσμούς.
Λιγοστεύουν τα χελιδόνια στην Κρήτη – Ένα παγκόσμιο φαινόμενο
Ανάμεσα στα πιο αγαπημένα αποδημητικά πουλιά για τον άνθρωπο βρίσκονται τα χελιδόνια, τα οποία διακρίνονται σε αυτά που ζουν και αναπαράγονται σε μια περιοχή και αυτά που κάνουν μια σύντομη στάση στη διάρκεια του ταξιδιού τους.
Όπως τόνισε ο κ. Δροσόπουλος, στην Κρήτη, όπως και σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχει μια τάση μείωσης των ειδών, αποτέλεσμα διαφόρων παραγόντων τόσο για τα «ντόπια» χελιδόνια, όσο και για αυτά που μεταναστεύουν.
Περιγράφοντας τη φύση των χελιδονιών ο κ. Δροσόπουλος ανέφερε: «Τα χελιδόνια είναι ένα είδος το οποίο είναι αρκετά συνυφασμένο με τον άνθρωπο από τη στιγμή που ξεκίνησε η ανθρώπινη δραστηριότητα να γίνεται πιο εντατική, δηλαδή να υπάρχουν μεγαλύτεροι οικισμοί, να έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα κτήρια, καθώς τα χελιδόνια βρήκαν την ευκαιρία και άρχισαν να φωλιάζουν δίπλα στον άνθρωπο, καθώς τα προσέφερε ασφάλεια. Ενώ η κτηνοτροφία και οι καλλιέργειες επέτρεπαν στο να υπάρχουν πολλά έντομα σε εγγύτητα στα σημεία που φωλιάζουν. Έτσι τα χελιδόνια ξεκίνησαν να συζούν με τον άνθρωπο. Ομοίως και οι σταχτάρες που είναι κάποια είδη που λέμε κοινώς «πετροχελίδονα».
Τις τελευταίες δεκαετίες η εικόνα αλλάζει, παρατηρείται μείωση στους πληθυσμούς των χελιδονιών, με τους παράγοντες να είναι κυρίως οι πλέον εντατικές καλλιέργειες με τη χρήση φυτοφαρμάκων, η μοντερνοποίηση των κτιρίων που δεν επιτρέπουν το φώλιασμα των πουλιών, καθώς και η εκούσια καταστροφή των φωλιών από ανθρώπους, μια παράνομη τακτική όπως σημείωσε ο κ. Δροσόπουλος όσον αφορά στα χελιδόνια που αναπαράγονται μέσα στις πόλεις: «Υπάρχει τις τελευταίες δεκαετίες μια παγκόσμια τάση μείωσης και των χελιδονιών και των σταχτάρων που εμφανίζονται και στην Κρήτη, που αφορά κυρίως σε αυτά που αναπαράγονται μέσα στις πόλεις, όχι τα περαστικά – γιατί υπάρχει και η μετανάστευση στα χελιδόνια που είναι πολύ έντονη-. Υπάρχει μια μείωση, καθώς αφενός μειώνονται τα έντομα στις καλλιέργειες γιατί γίνονται περισσότερο εντατικές και εμπλέκονται φυτοφάρμακα. Οπότε υπάρχει λιγότερη διαθέσιμη τροφή για αυτά τα είδη. Ταυτόχρονα, στον αστικό ιστό υπάρχει μια μοντερνοποίηση των κτιρίων, όταν μιλάμε για αντικατάσταση πιο παλιών κατοικιών που είχαν κατάλληλες θέσεις, με πιο νέα που να μην έχουν καλά σημεία για φωλιές. Μειώνονται επομένως και τα πουλιά καθώς μειώνεται και η τροφή και οι θέσεις φωλιασμού. Παράλληλα παρατηρούμε πάλι σε αστικό κυρίως ιστό ότι καταστρέφονται εκούσια φωλιές από ανθρώπους, η οποία είναι μια παράνομη πρακτική – απαγορεύεται κάθε φωλιά πτηνού να καταστρέφεται – σε μικρότερο ίσως βαθμό σε πιο αγροτικές ζώνες».
Ταυτόχρονα, όσον αφορά στα μεταναστευτικά χελιδόνια, η καλοκαιρία τα επιτρέπει να κάνουν σύντομες στάσεις στο νησί και να συνεχίζουν το ταξίδι τους χιλιάδων χιλιομέτρων, γεγονός που δίνει την εντύπωση ότι δεν είναι έντονη η παρουσία τους.
«Από την άλλη, υπάρχει και το κομμάτι της μετανάστευσης. Είναι μια διαδικασία που είναι εγγενής στα περισσότερα είδη χελιδονιών στη χώρα μας. Μόνο ένα δεν μεταναστεύει, αλλά κάνει κι αυτό κάποιες μετακινήσεις (το βραχοχελίδονο). Τα υπόλοιπα τέσσερα είδη χελιδονιών μεταναστεύουν και βλέπουμε να περνάνε από την Κρήτη, όπως και από την Ελλάδα, προερχόμενα από βορειότερα μέρη, όπως είναι η κεντρική και βόρεια Ευρώπη και η Ασία. Μετακινούνται προς την Αφρική το φθινόπωρο και από εκεί προς τα σημεία που αναπαράγονται την άνοιξη», σημείωσε ο κ. Δροσόπουλος.
Τα περισσότερα πουλιά μεταναστεύουν τις νυχτερινές ώρες και ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες παρατείνουν την περίοδο διαμονής τους στις στάσεις τους ή συνεχίζουν το ταξίδι τους.
«Μια κακοκαιρία μπορεί να οδηγήσει πολλά πουλιά – όχι μόνο τα χελιδόνια – να σταματήσουν σε ένα μέρος. Σε μια περίοδο με ευνοϊκές καιρικές συνθήκες τα πουλιά συνεχίζουν και δεν σταματούν στα σημεία που υπό άλλες συνθήκες βλέπαμε. Εάν δεν υπάρχει αυτή η κακοκαιρία, τότε τα πουλιά συνεχίζουν κανονικότητα και περνάνε χωρίς να τα δούμε και πολύ. Οπότε σε έναν άνθρωπο που παρατηρεί χωρίς συστηματικό τρόπο ή χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις καιρικές συνθήκες μπορεί να περάσει απαρατήρητο. Σίγουρα όμως υπάρχει μια παγκόσμια μείωση στα χελιδόνια και πολλά άλλα είδη πουλιών, που σε κάποιες περιοχές μπορεί να είναι πιο έντονη», περιέγραψε ο κ. Δροσόπουλος.
Ένα από τα πιο εμβληματικά είδη στην Ελλάδα ο μαυροπετρίτης ή αλλιώς το «γεράκι της Ελεονώρας»
Περίπου το 85% του παγκόσμιου πληθυσμού του μαυροπετρίτη (γεράκι της Ελεονώρας) φιλοξενεί κάθε χρόνο η Ελλάδα, το οποίο μεταναστεύει κάθε άνοιξη από τη Μαδαγασκάρη όπου διαχειμάζει, περνώντας και από την Κρήτη.
Ο μαυροπετρίτης παραμένει στο νησί όλο το καλοκαίρι για να φωλιάσει, κυρίως σε απόκρημνες θάλασσες και νησίδες, με την αναπαραγωγή του να είναι ιδιότυπη, καθώς γεννά αργά σε σχέση με τα υπόλοιπα μεταναστευτικά πουλιά, τον Αύγουστο, ώστε τα μικρά του να βρουν για τροφή άφθονα τα μικρά αποδημητικά πουλιά που περνούν το φθινόπωρο. Ακολούθως φεύγει για την Αφρική τον Οκτώβριο.
«Ο μαυροπετρίτης ίσως είναι ανεπίσημα το εθνικό μας είδος, καθώς φιλοξενούμε το 85% του παγκόσμιου πληθυσμού. Αυτό το είδος διαχειμάζει στη Μαδαγασκάρη και έρχεται στην Ελλάδα για αναπαραγωγή. Έχουμε μεγάλη ευθύνη για το συγκεκριμένο είδος για την προστασία και τη διατήρησή του. Το είδος αυτό είναι κάπως ιδιαίτερο σε αντίθεση με άλλα γεράκια, καθώς αναπαράγεται πολύ αργά μέσα στο καλοκαίρι, ώστε να ταΐζει τους νεοσσούς του και να τρέφεται το ίδιο με τα μεταναστευτικά πουλιά που κατεβαίνουν το φθινόπωρο. Τα αυγά του εκκολάπτονται προς τα τέλη Αυγούστου ώστε να ταΐζει τους νεοσσούς με όλα τα πουλιά που κατεβαίνουν πλέον προς την Αφρική, μικρά κυρίως πουλιά, καθώς και ο μαυροπετρίτης είναι ένα γεράκι μεσαίου προς μεγάλου μεγέθους που τρέφεται με μικρά πουλιά. Το λέμε και «πειρατή του Αιγαίου» γιατί αναπαράγεται σε νησίδες πιο απομονωμένες από τα μεγάλα νησιά», περιέγραψε ο κ. Δροσόπουλος.
Η κλιματική αλλαγή αλλάζει τις διαδρομές
Η κλιματική αλλαγή έχει ήδη αρχίσει να επηρεάζει τις μετακινήσεις των αποδημητικών πουλιών σημείωσε ο κ. Δροσόπουλος. Στην περίπτωση της Ελλάδας και κατ’ επέκταση της Κρήτης, οι όλο και πιο θερμοί χειμώνες δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για τους φτερωτούς μετανάστες να παραμένουν στη χώρα και να μην μετακινούνται νοτιότερα.
«Η κλιματική αλλαγή έχει επηρεάσει σε πολύ μεγάλο βαθμό τις διαδρομές των αποδημητικών πουλιών. Υπάρχει αύξηση της θερμοκρασίες και κάποια είδη οδηγούνται σε βορειότερα σημεία για να αναπαραχθούν. Μεταβάλλεται το πρότυπο κατανομής των διαφόρων ειδών. Αυτό στη συνέχεια οδηγεί στη μεταβολή του προτύπου μετανάστευσης. Εκεί που μετανάστευε για παράδειγμα στην Αφρική, πλέον οι καιρικές συνθήκες, η θερμοκρασία, η τροφή κ.λπ. που θα έβρισκε στην Αφρική, τα βρίσκει στην Κρήτη, οπότε δεν χρειάζεται καν να συνεχίσει τη διαδρομή. Όλα αυτά οφείλονται σε μεγάλο βαθμό και στην κλιματική αλλαγή, που σιγά – σιγά θερμαινόμαστε και είναι πιο εύκολο να βρουν καλές συνθήκες χωρίς να χρειαστεί να φτάσουν πιο νότια».
Τα δεδομένα αλλάζουν κι άλλη παράγοντες, όπως περιέγραψε ο κ. Δροσόπουλος, όπως είναι καταστροφή των υγροτόπων, η λαθροθηρία και το μη βιώσιμο κυνήγι, κίνδυνοι οι οποίοι απειλούν τα πουλιά.
«Είναι και πολλά άλλα που δημιουργούν μεταβολές και με αρνητικές επιπτώσεις, όπως η καταστροφή βιοτόπων. Όταν καταστρέφεται ένας υγρότοπος αυτό μπορεί να έχει πολύ μεγαλύτερη επίπτωση σε πληθυσμούς από ό,τι η κλιματική αλλαγή. Όταν αυτό συμβαίνει αυτό σε παγκόσμιο πλαίσιο είναι ένας πάρα πολύ σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει αρνητικά τους πληθυσμούς των πουλιών. Οι υγρότοποι στην Κρήτη είναι πάρα πολύ σπάνιοι και πάρα πολύ σημαντικοί, ακριβώς επειδή βρίσκονται σε σημαντικό μεταναστευτικό διάδρομο. Εάν καταστραφεί ένας βιότοπος θα σημαίνει ότι τα πουλιά δεν θα υπάρχει ασφαλή σημείο να σταματήσουν», σημείωσε, ενώ πρόσθεσε: «Φυσικά και η λαθροθηρία ή το κυνήγι που δεν ακολουθεί έναν βιώσιμο τρόπο διαχείρισης μπορεί να αποτελέσει ένα πρόβλημα, κυρίως σε θηρεύσιμα είδη».
Το άρθρο “Στάση για ξεκούραση και τροφή η Κρήτη για εκατοντάδες είδη πουλιών – Λιγοστεύουν τα χελιδόνια“, δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο CRETA24.
